Tímarit Máls og menningar - 01.09.2018, Blaðsíða 30

Á s d í s R . M a g n ú s d ó t t i r
30 TMM 2018 · 3
þátt í þeirri tískubylgju ævintýrsins sem setti svip sinn á samkvæmis- og bók-
menntaheim Parísar á fyrri hluta 18. aldar.
Fríða og Dýrið eftir Mme de Villeneuve er margþætt verk og erfitt að
segja til um hvað það er sem hrífur lesandann þegar allt kemur til alls.35
Er það gamla sagan um töframátt ástarinnar sem umbreytir skrímsli í
mann, hryllingurinn sem læðist að og grípur lesandann eða áhorfandann
við tilhugsunina um það sem bíður ungu fallegu stúlkunnar, eða eitthvað
allt annað? Ef marka skal orð franska fræðimannsins François Flahault er
það fyrst og fremst óttinn við hið illa sem vekur ánægju og áhuga ævin-
týralesandans; án hins illa hefðum við einfaldlega engan áhuga á þessum
sögum.36 Þó að eitt af einkennum ævintýra sé góður endir, þrátt fyrir hættur
og hremmingar, er óvissuþátturinn í Fríðu og Dýrinu óvenju vel útfærður
í lengri gerð sögunnar. Það kemur ekki á óvart að Þyrnirós og Mjallhvít
skuli samstundis hrífast af prinsinum sem vekur þær upp af álagasvefni en
hér er það stúlkan sem þarf að létta álögunum af skrímslinu og elska það í
afskræmdri mynd. Í söguþráð Fríðu og Dýrsins fléttar Mme de Villeneuve
stefi sem var vel þekkt á ritunartíma verksins: það var spurningin um það
sem er og það sem sýnist. Hver, eða hvað, er Dýrið, hljótum við að spyrja um
leið og skrímslið stígur inn á sögusviðið. Mme de Villeneuve vinnur vel úr
þeim efniviði út alla söguna. En hvað með Fríðu? Hún reynist heldur ekki
vera sú sem við héldum að hún væri og auk þess lifir hún tvöföldu lífi við hlið
Dýrsins þar sem draumurinn sýnir henni hvað leynist undir hrjúfu yfirborði
„veruleikans“. Og þrátt fyrir alla sína kosti velkist Fríða í vafa, hikar, undrast
og óttast. Heita súkkulaðið kemur henni til hjálpar því án draumanna góðu
hefði líf hennar í höllinni verið enn dapurlegra og óvissan innra með henni
óbærileg. Það birtist hér sem lykill að einum áhugaverðasta þætti verksins
en það eru þau góðu skil sem Mme de Villeneuve gerir hlutverki og vægi
draumaheimsins og fantasíunnar í samfélagi kvenna á ritunartíma verksins,
í samfélagi þar sem skynsemishyggja er smátt og smátt að ryðja sér til rúms,
og innan heims skáldsögunnar. Þar liggur líklega einn helsti ávinningur
Fríðu og Dýrsins í gerð Mme de Villeneuve í samanburði við einfaldaða og
fátæklegri gerð sögunnar í útgáfu uppeldisfrömuðarins Mme Leprince de
Beaumont.
Tilvísanir
1 Madame de Villeneuve, La Jeune américaine et les contes marins (La Belle et la Bête), Les Belles
Solitaires – Madame Leprince de Beaumont, Magasin des enfants (La Belle et la Bête), édition
critique établie par Elisa Biancardi, París, Honoré Champion, 2008; Qvøld-vøkurnar 1794,
samanteknar af Dr. Hannesi Finnssyni, Leirárgörðum við Leirá, Islendska Landsuppfrædingar
Félag, 1. bindi 1796, 2. bindi 1797, hér 2. bindi bls. 155–178. Um endurútgáfur þýðingar Hann-
esar, sjá Símon Jóh. Ágústsson, „Hugleiðingar um barna- og unglingabækur, Menntamál
45(4)/1972, bls. 143–155, hér bls. 146.
TMM_3_2018.indd 30 23.8.2018 14:19