Tímarit Máls og menningar - 01.09.2018, Blaðsíða 13

K r o s s a r n i r í k j ö l fa r i ð á Ve s ú v í u s i
TMM 2018 · 3 13
Mér var bent á einn vegginn sem var þakinn brúngráum bókum og tjáð
að þarna væri besta safn sinnar tegundar í heiminum um sögu ljósmóður-
fræða. Heillandi saga á allan hátt, hvernig við nálgumst það verkefni að taka
á móti nýju lífi á ólíkum tímum, hvað við vissum hverju sinni um fóstur,
fylgjur, líknarbelgi o.s.frv. Hvernig uppgötvanir urðu, breytingar, afturför,
framþróun, hliðar saman hliðar.
Leiðsögumaður minn hleypti mér inn í hið allra helgasta: brynvarið,
gluggalaust rými þar sem starfsmaður má aldrei líta af gesti sínum því þar
leynast miklir fjársjóðir. Frumútgáfur af merkum prentgripum frá 16. og
17. öld. Elsti prentgripur safnsins er frá 1501. Ég vissi ekki hvað ég ætti að
gera við hendurnar á mér. Þegar frumútgáfa af Mundus Subterranus eftir
Athanasius Kircher (frá 1665) var dregin fram þá tók ég andköf. Fletti og sá
að jörðin var á sínum stað með sínum kraumandi undirdjúpum, myndirnar
eru svo krassandi að þær bera mann ofurliði. Það er eitt að sjá í tölvu, annað
að sjá með eigin augum og allt annað að snerta.
Eftir kaffispjall með starfsfólkinu og almennt spjall við leiðsögumann
minn (sem hafði hjá sér ritið Museum Museorum eftir Michael Bernard Val-
entini og er alfræðirit um allt) fékk ég að glugga í bók. Fékk að sitja ein við
borð með eina bók. Ein í herbergi fullu af bókum frá 20. og 21. öld sem fjalla
um bækurnar í hinum herbergjunum, um efni þeirra og þróunartengslin.
Bókin sem ég fékk í hendurnar kom út 1672 í Frankfurt og heitir Joco Seri-
orum Naturae et Artis … eftir Kaspar Schott (1608–1666, dulnefni hans var
Aspasio Caramuelio) en þar aftan við lýsingar á fjölmörgum töfrabrögðum,
sjónhverfingum, alkemíu og fleiru kemur ritið Diatribe de prodigiosis cruci-
bus sem er eftir þýska jesúítann og alfræðinginn Athanasius Kircher (1602–
1680). Um er að ræða þýska þýðingu á latnesku riti sem kom fyrst út árið
1661 og gæti heitið á íslensku Krossarnir í kjölfarið á Vesúvíusi. Það var hið
stórundarlega efni sem dró mig að ritinu en þar rannsakar hann gaumgæfi-
lega ástæður þess að krossar birtust á ólíkum klæðum og textílefnum fljótlega
í kjölfar eldgossins í Vesúvíusi árið 1660. (Þess má geta að gosið hófst í júlí
1660 og það sama ár gaus Katla í nóvember, en þetta er ótengdur útúrdúr).
Niðurstaða hans var eitthvað á þá leið að heilagur andi hefði verið á sveimi
í kringum Napólí þegar askan settist yfir svæðið og sett mark sitt á klæði og
efni. Hann teiknaði upp skýringarmyndir af þessum dularfullu krossum og
nálgaðist efnið af strangri rökfestu. Hinum heilaga anda er í dag meira og
minna úthýst úr jarðfræðinni en fyrir 357 árum var hann hluti af þekkingar-
leitinni og spurning hvort hann eigi afturkvæmt á þær slóðir eftir nokkur
hundruð ár. Umræddur Kircher kannaði marga ólíka hluti og gaf út 30 bækur
sem fjalla meðal annars um segulfræði, ljósfræði, læknisfræði, náttúrufræði,
guðfræði, jarðfræði og tónlist og hann helgaði líf sitt ráðningunni á egypsku
heraklífunum og gaf út risavaxið safn um þá ráðningu (2000 síður í fjórum
bindum). Seinna kom á daginn að hann hafði rangt fyrir sér um heraklíf-
urnar en rambaði á rétta braut þegar hann sagði að bakteríur gætu komið af
TMM_3_2018.indd 13 23.8.2018 14:19