Tímarit Máls og menningar - 01.09.2018, Blaðsíða 132

U m s a g n i r u m b æ k u r
132 TMM 2018 · 3
Styrmir vitnar síðan í sín eigin orð frá
2009: „(…) nú var augljóslega ekkert
eftir af hugmyndum lýðræðislega kjör-
innar ríkisstjórnar um dreifða eignarað-
ild að bankakerfinu.“
Og dregur loks ályktun af þessu (bls.
73):
Þegar hér var komið sögu stóðu uppreisn-
armenn frjálshyggjunnar frá sumrinu ’78
frammi fyrir hörðum og ísköldum veru-
leika. Hvað var orðið um hugsjónir þeirra
og raunar okkar eldri sjálfstæðismanna,
sem vildum gjarnan halda í hið gamla
heiti að vera sjálfstæðismenn en ekki
taka upp hið nýja heiti frjálshyggjumenn
(enda voru sumir okkar kallaðir „miðju-
moðsmenn“ til aðgreiningar) um einka-
framtak og frjálsa samkeppni? Þarna var
að verða til „klíkukapítalisminn“ (…)
Hvað var orðið um hugsjónir frjáls-
hyggjumanna? Spurningin hvílir á
þeirri forsendu að hugsjónir þeirra og
eldri kynslóðar sjálfstæðismanna hafi
verið nokkurn veginn þær sömu,
kannski með einhverjum stigsmun, en
þegar hér er komið sögu fer að verða
bagalegt að þetta skuli ekki hafa verið
skýrt ítarlegar. Nú liggur leiðin beint til
þess sem Styrmir kallar „klíkukapítal-
isma“, sem er þýðing á „crony capital-
ism“, en orðið er hér að vísu ranglega
notað eins og síðar verður bent á. Það
koma semsé fram risastórar fjármála- og
viðskiptablakkir sem fara sínu fram í
einu og öllu án þess að nokkur geti
stemmt stigu við því, enda er það varla
reynt. Þegar Landsbankinn og Búnaðar-
bankinn eru einkavæddir eru allar hug-
myndir um „dreifða eignaraðild“ úr
sögunni, en það vill Styrmir að vísu
ekki skrifa á reikning frjálshyggjunnar,
hér voru engin markaðsöfl að læðupok-
ast, þetta var pólitísk ákvörðun, segir
hann, ákvörðun sem sjálfstæðismenn og
framsóknarmenn tóku í sameiningu, en
hann fer ekki nánar út í þá sálma, né
þann blekkingavef sem um það mál var
ofinn.
Síðasta tilraunin til að koma ein-
hverjum böndum á yfirgang þessara
risablakka, segir Styrmir, voru fjöl-
miðlalögin, en þau náðu ekki fram að
ganga af ástæðum sem sjálfstæðismenn
voru saklausir af. Um þessa skoðun er
Styrmir ekki einn, sennilega var hún
úbreidd meðal sjálfstæðismanna, eftir
hrunið. Í bók sinni, sem fjallað verður
um hér á eftir, segir Björn Jón Bragason
þetta: „Drífa Hjartardóttir, sem á þeim
tíma var formaður þingflokks sjálfstæð-
ismanna telur að fjölmiðlamálið marki
þáttaskil. Frá og með því máli gáfust
stjórnmálamenn upp við að hafa hemil á
viðskiptalífinu“ (bls. 135).
Samkvæmt kenningu frjálshyggju-
manna var það heldur ekki hlutverk
þeirra að gera það, þeir áttu að halda að
sér höndum og leyfa ósýnilegu hendinni
að leika sínar sjónhverfingalistir. En
hvað um það, eftir þetta lék fjandinn
lausum hala, og sá hali var langur.
Styrmir rekur nú það ástand sem varð.
Alls konar misferli viðgekkst:
Vísbendingar, sem erfitt reyndist að
sanna – þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir
Morgunblaðsins til þess – voru um að
ekki væri allt sem sýndist á hlutabréfa-
markaðinum. Þær voru á þann veg, að
svo virtist sem einstakir hlutabréfasjóðir
héldu uppi kaupum og sölum á hluta-
bréfum í því skyni að halda uppi og ráða
verði hlutabréfa. Þar var kominn vísir að
þeirri markaðsmisnotkun, sem Rann-
sóknarnefnd Alþingis taldi bankana hafa
stundað og sumir forráðamenn þeirra
hafa hlotið dóm fyrir“ (bls. 88).
Því nú var orðið til „auðugt fólk á
Íslandi af stærðargráðu sem alla vega
hafði ekki þekkst á Íslandi á þeim tíma
og sennilega ekki öldum saman“ (bls.
TMM_3_2018.indd 132 23.8.2018 14:19