Tímarit Máls og menningar - 01.09.2018, Blaðsíða 121

H u g v e k j u r
TMM 2018 · 3 121
orðum Nóbelskáldsins Bobs Dylan:
„That he not busy being born is busy
dying.“ Sá sem er ekki önnum kafinn
við að fæðast, þroskast, er önnum kaf-
inn við að deyja.
Við vitum einnig að Ísland er á kross-
götum:
Annaðhvort hefst hér uppbygging
lýðræðis eftir Hrunið eða niðurrif lýð-
ræðis og réttarríkis heldur áfram. Við
þurfum hugrekki til að horfast í augu
við óþægilegar staðreyndir – ekki síst að
árið 2008 varð Hrun – ekki „svokallað
Hrun“ heldur fyrst og síðast siðferðilegt
Hrun þegar íslenska lýðveldið hrundi
undan þunga heimatilbúinnar spilling-
ar, vanhæfni, frændhygli og hroka.
Annað eðalskáld, Hannes Pétursson,
segir í ljóðabók sinni Fyrir kvölddyrum
(bls. 9):
Og við stóðumst ekki án drauma
neinn dag til kvölds.
Við þurfum öll markmið til að lifa eftir.
Við Íslendingar verðum að vanda okkur,
gera eins vel og við getum sem einstakl-
ingar og í sameiningu. Við þurfum
nýjan samfélagssáttmála og nýja stjórn-
arskrá. Samfélagsáttmálinn lýsir draum-
um okkar um framtíð íslenska lýðveldis-
ins. Nýja stjórnarskráin setur grunnlög
um réttindi okkar og skyldur í samfélagi
hvert við annað.
Við þurfum æðruleysi og hugrekki.
Æðruleysi til að sætta okkur við það
sem við fáum ekki breytt. Hugrekki til
að breyta því sem við getum breytt. Við
þurfum einnig vit til að greina þarna á
milli. Góð stjórnmálafræði getur aukið
vit einstaklinga og samfélags. Íslensk
stjórnmálafræði getur aukið almenna
þekkingu, einkum þekkingu á íslensk-
um stjórnmálum.
Þá væri til einhvers unnið.
Mín grundvallarafstaða í lífinu var
mótuð vestur við Djúp. Ég lærði t.d.
aðdáun og virðingu fyrir forystufólki
sem barðist fyrir réttindum og frelsi
undirokaðrar alþýðu, karla og kvenna.
Þar á meðal voru Skúli Thoroddsen og
eiginkona hans Theodóra Thoroddsen.
Sögur voru sagðar af ofsóknum valds-
manna gegn þeim.
Einn þeirra – Lárus að nafni – var á
Ísafirði þeirra erinda að rannsaka emb-
ættisfærslu Skúla sem sýslumanns. Efnt
var til mótmæla gegn Lárusi og höfð
uppi mótmælaskilti. Á einu þeirra stóð:
„Rassskellum Lárus.“ Lárus kærði Theo-
dóru. Ástæðan: Hún væri eina mann-
eskjan á Ísafirði sem vissi að „rassskella”
er með þremur essum!
Íslenskt yfirvald vék reyndar Skúla úr
sýslumannsembættinu en Hæstiréttur
Danmerkur snéri þeirri ákvörðun við. Á
Íslandi er gömul saga og ný að ranglætið
kemur frá innlendum valdhöfum en
réttlætið oft erlendis frá.
Fyrir vestan óttuðumst við hafið sem
tók líf sjómanna en var okkar lífsbjörg.
Við óttuðumst einnig vetrarfárviðri og
snjóflóðin sem komu úr fjöllunum
okkar og færðu hamfarir og dauða.
Sömu bláu fjöllunum sem endurspegl-
uðust á sólbjörtum kvöldum í lognslétt-
um firðinum okkar.
Eitt óttuðumst við hins vegar aldrei.
Við óttuðumst ekki valdsmenn af
neinu tagi.
Ég hef reyndar aldrei hitt Vestfirðing
sem er hræddur við veraldlegt vald.
Óttaleysi við valdhafa er gott vega-
nesti fyrir okkur öll – ekki síst stjórn-
málafræðinga.
Greinin er að stofni til erindi sem höf-
undur flutti á ráðstefnunni „Lýðræði og
lýðræðisþróun: Svanur Kristjánsson sjö-
tugur“ í Háskóla Íslands í janúar s.l.
TMM_3_2018.indd 121 23.8.2018 14:19