Tímarit Máls og menningar - 01.09.2018, Blaðsíða 129

U m s a g n i r u m b æ k u r
TMM 2018 · 3 129
athyglisverðan kafla í ferli borgarstjór-
ans: „Geir hafði sem ungur maður haft
forystu um útgáfu bókar á íslenzku eftir
austurríska hagfræðinginn og heim-
spekinginn Friedrich Hayek, Leiðin til
ánauðar. En hann hafði eins og aðrir
lært margt á sinni pólitísku vegferð eins
og fram kom í verkum hans sem borgar-
stjóra“ (bls. 22–23). Þarna er reyndar
gefið í skyn að með velferðarstefnu sinni
hafi Geir vikið frá kenningum Hayeks,
sem hann hafi í byrjun verið hlynntur.
Hin raunverulega saga sem Styrmir
vill segja hefst svo með því að ný kyn-
slóð kveður sér hljóðs í flokknum, kyn-
slóð frjálshyggjumanna, og hún hefur
enga tæpitungu um að framundan séu
„breyttir tímar“. Þennan atburð staðset-
ur hann vendilega í tíma og rúmi, það
gerðist á fundi Heimdallar í Valhöll 26.
júlí 1978, en ári síðar áréttuðu ungu
mennirnir kenningar sínar í greinasafn-
inu Uppreisn frjálshyggjunnar. Jafn-
framt smeygði vígorð þeirra sér inn í
stefnuskrá flokksins 17. febrúar 1979,
þar sem talað var um „endurreisn í anda
frjálshyggju.“ Þeir voru þá samstiga
bylgjunni sem var að rísa erlendis, því
Járnlafðin kom til valda í Englandi í maí
1979 og Reagan var kjörinn forseti
Bandaríkjanna í nóvember árið eftir.
En hvaða nýjungar voru þarna á ferli
í Sjálfstæðisflokknum, hvað fólst í þess-
um kynslóðaskiptum? Svo er að sjá að
Styrmir eigi í nokkrum vandræðum
með að skilgreina þær, og vilji reyndar
gera sem minnst úr þeim. Hann segir
fyrst (bls. 24):
En er einhver munur á þeirri stjórnmála-
stefnu sem kennd er við frjálshyggju eða
nýfrjálshyggju, og grundvallarstefnu
Sjálfstæðisflokks fyrri tíma? Það er
kannske stigsmunur en ekki eðlismunur
og erfitt að sjá hvaða tilgangi þessi nýja
orðanotkun átti að þjóna, nema hún hafi
verið hugsuð sem eins konar nýtt vöru-
merki. Hún hefur ekki orðið Sjálfstæðis-
flokknum til framdráttar heldur orðið
eins konar auðkenni fyrir tilhneigingu
til hægri sem er líkleg til að þrengja kjós-
endagrunn flokksins.
Síðar í bókinni, þegar Styrmir er að
fjalla um málefni þar sem honum finnst
að frjálshyggjumenn hafi vikið frá eigin
kenningum, áréttar hann þessa skoðun
sína enn skýrar (bls. 65): „spyrja mátti
(…) hvort hugsjónabaráttan, sem hófst
eftir ófarir Sjálfstæðisflokksins í tvenn-
um kosningum vorið og sumarið 1978
hafi í raun ekki verið hugsjónabarátta
heldur valdabarátta nýrrar kynslóðar,
þ.e. eins konar ’68 kynslóðar Sjálfstæðis-
flokksins sem notfærði sér vörumerki
frjálshyggjunnar sem þá var í tízku.“
Hér er allhvasst til orða tekið, og má
af því ráða að í augum Styrmis hafi
þessir sjálfskipuðu „frjálshyggjumenn“
ekki verið annað en ungtyrkir flokksins
á þeim tíma og gripið á lofti það sem
þeim gat helst dugað til framdráttar.
Hann bendir líka á að í greinargerð
„aldamótanefndar“ Sjálfstæðisflokksins
tíu árum síðar, í október 1989, sé ekki að
finna nein merki um sérstakar áherslur
uppreisnarmanna frjálshyggjunnar, þar
sé fjallað ítarlega um velferðarmál og
engin áberandi frávik frá hefðbundinni
stefnu flokksins í þeim málum. Sam-
kvæmt þessu höfðu kenningar þeirra
því lítil áhrif, brambolt þeirra var „bylt-
ingin sem aldrei varð“.
En þegar hann rekur atburðarásina
sem leiddi til hrunsins verður hann þó
að gera ráð fyrir stefnubreytingu, ann-
ars væri sagan óskiljanleg, og hann
gagnrýnir flokksstjórnina fyrir að hafa
vikið sér undan að rýna í afleiðingar
hennar (bls. 30): „Sjálfstæðisflokkurinn
og forystumenn hans hafa ekki séð
ástæðu til að fjalla að nokkru marki um
þá áhugaverðu spurningu hvort til
TMM_3_2018.indd 129 23.8.2018 14:19