Tímarit Máls og menningar - 01.09.2018, Blaðsíða 122

122 TMM 2018 · 3
Jón Yngvi Jóhannsson
Að trúa á það góða
og það vonda
Ólafur Jóhann Ólafsson: Sakramentið.
Veröld 2017. 346 bls.
Undirrituðum varð það á í eftirköstum
síðasta jólabókaflóðs að blanda sér í
umræður á Facebook um skáldsagna-
uppskeru síðasta árs. Þótt umræðan hafi
verið í hóflegri alvöru eins og gjarnan
gerist á þeim vettvangi þá sýnist mér nú,
þegar rykið hefur sest, að ég geti alveg
staðið við þá niðurstöðu sem ég komst
að þá:
Þetta var áhugaverð vertíð fannst mér,
þótt athyglin hefði gjarnan mátt dreifast
meira. Ef ég ætti að velja henni yfirskrift
myndi ég sennilega tala um kvenleg jól.
Ekki einungis voru margar af áhugaverð-
ustu skáldsögunum (og ljóðabókunum)
eftir konur heldur komu óvenju margar
skáldsögur út á síðasta ári þar sem karlar
skrifa frá sjónarhorni kvenna: Ármann
Jakobsson, Kári Tulinius, Ólafur Jóhann
Ólafsson, Jónas Reynir Gunnarsson, Jón
Kalman Stefánsson og Bjarni Harðarson
gera þetta allir í sínum skáldsögum.
Það er ekki ætlunin hér að draga neinar
víðtækari ályktanir af þessari athugun
minni, þótt eflaust mætti velta því fyrir
sér hvort þessi þráður í skáldsagnaút-
gáfu síðasta árs sé til vitnis um áhrif
þeirra umbyltinga í kynjaumræðu sem
hafa einkennt undanfarin ár, að karl-
menn í hópi íslenskra skáldsagnahöf-
unda endurspegli stöðu kynbræðra
sinna og séu í auknum mæli að reyna að
fá nýtt sjónarhorn á heiminn með því að
horfa á hann í gegnum augu skáldaðra
kvenna af margvíslegu tagi. Sakrament-
ið eftir Ólaf Jóhann Ólafsson er ein
þessara skáldsagna og öðrum þræði er
hún rannsókn á kúgun kvenna, valdi og
þöggun eins og komið verður að hér í
lokin.
Nú er það auðvitað ekkert nýtt í
íslenskri skáldsagnagerð að karlar skrifi
skáldsögur þar sem sjónarhornið er að
mestu leyti hjá kvenkyns aðalpersónu,
Salka Valka er líklega þekktasta dæmið
en það má fara enn aftar í sögunni og
rifja upp Sögur Rannveigar eftir Einar
Kvaran sem kom fyrst út á árunum
1919–22. Þegar litið er yfir feril þess höf-
undar sem hér er til umfjöllunar, Ólafs
Jóhanns, kemur líka í ljós að hann hefur
áður skrifað skáldsögu sem sögð er frá
sjónarhorni konu, Slóð fiðrildanna sem
kom út árið 1999. Þegar þessar tvær
sögur Ólafs Jóhanns, sem koma út með
tæplega tuttugu ára millibili, eru bornar
saman kemur raunar í ljós að þær eiga
fleira sameiginlegt.
Aðalpersóna og sögumaður Sakra-
mentisins er frönsk nunna á efri árum,
systir Jóhanna María. Sagan gerist á
þremur tímaplönum. Hún lýsir æsku
sinni og námsárum í París, ferð til
Íslands sem er farin um 1980 – við
sjáum það meðal annars af því að systir
Jóhanna kemst í tæri við nýútgefna
plötu Utangarðsmanna – og loks ann-
arri Íslandsferð sem virðist vera nálægt
samtíma okkar.
Áður en systir Jóhanna María gekk í
klaustur hét hún Pauline. Í köflunum
um æsku sína rifjar hún upp hvernig
hún áttar sig smám saman á því að hún
U m s a g n i r u m b æ k u r
TMM_3_2018.indd 122 23.8.2018 14:19