Tímarit Máls og menningar - 01.09.2018, Qupperneq 43

A ð l e i k a S h a k e s p e a r e
TMM 2018 · 3 43
Mig langar til að sýna hér fram á hvers við förum á mis, jafnt leikarar
sem áhorfendur, þegar við setjum okkur ekki almennilega inn í textann og
könnum hvernig hann er í laginu. Þeim sem hafa stúderað Shakespeare og
unnið við verk hans í leikhúsi svo áratugum skiptir ber saman um að fyrir-
höfnin við að kafa ofan í texta hans skili sér ævinlega. Margfalt. Menn eins
og John Barton og Peter Hall sem hafa lifað og hrærst í verkum Shakespeares
alla sína starfsævi leggja sérstaka áherslu á hvað Shakespeare veitir leikar-
anum mikla hjálp með forminu sjálfu, með stakhendunni, og öllum þeim til-
brigðum og frávikum sem hann notar á markvissan hátt. Shakespeare gefur
ótal vísbendingar um það hvernig leikarinn geti farið með textann án þess
að segja honum af hverju. Gleymum því aldrei að Shakespeare var leikari,
leikstjóri og leikskáld í stöðugu sambandi og samvinnu við aðra leikara.
Hann samdi ekki verk sín fyrir blaðið. Hann heyrði fyrir sér hvernig textinn
hljómaði úr munni leikaranna.
Bundið mál og óbundið mál
Munur er á því að flytja/leika texta í bundnu máli og óbundnu. Aðrar og
meiri kröfur eru gerðar til leikara sem leika texta í bundnu máli. Gefur auga
leið að til þess að fara vel með texta í bundnu máli þarf leikarinn að þekkja
í öllum tilvikum þær reglur sem viðkomandi bragarháttur lýtur. Og ekki
aðeins þekkja þær, heldur kunna þær til fulls.
Í góðri grein eftir Helga Hálfdanarson sem ber nafnið Lítið eitt um flutning
bundins máls á leikritum Shakespeares er eftirfarandi dæmi: „Ég stend
heimanbúinn við hliðið mitt; gullin rönd dagsins ljómar á himni. Mér væri
send sú gjöf gleðilegust að í hönd færi góður vinnudagur.“ Þennan texta
kallar Helgi lausamál og bætir við að ef við röðuðum þessum orðum á örlítið
annan veg gæti hann litið svona út:
Við hliðið mitt ég heimanbúinn stend,
á himni ljómar dagsins gullna rönd,
sú gjöf mér væri gleðilegust send
að góður vinnudagur færi í hönd.
Hverju munar? spyr Helgi og svarar sér sjálfur:
„Við finnum undir eins að munurinn felst umfram allt í hrynjandinni.
Í fyrri gerðinni var hún óregluleg en regluleg í þeirri síðari. En hver er þá
reglan? Hún er sú að létt og þung atkvæði koma reglulega til skiptis. Slík
atkvæði koma til skiptis í öllu máli, óreglulega í lausamáli, en í bundnu máli
eftir einhverri reglu sem hægt er að greina; og það er einmitt megineinkenni
bundins máls.“1
Það skiptir því sköpum þegar maður vill fara almennilega með texta í
bundnu máli að standa klár á öllum bragreglum hvað varðar skiptingu í
TMM_3_2018.indd 43 23.8.2018 14:19