Tímarit Máls og menningar - 01.11.2018, Síða 12

H e l g a K r e s s
12 TMM 2018 · 4
Sviðsetningin í sögum Jakobínu er gjarnan inni, í andstöðumerkingu við
„lífið þar úti“, í húsi, eldhúsi, svefnherbergi, eða þar sem enn meir þrengir
að, í rúmi, sem oft er sjúkrarúm, eða koja. Þá standa konur mikið við glugga
og eru að horfa út, ef þær eru þá ekki að sýsla í eldhúsinu, sitja saman við
borð og/eða hella upp á kaffi. En í sögum Jakobínu er mikið verið að drekka
kaffi, biðja um kaffi, bjóða kaffi og/eða hella upp á, og má jafnvel líta á allt
þetta kaffi sem eins konar sameiningartákn persóna, það sem þær geta þó
sameinast um. Á meðan eru karlarnir úti að bisa við búskapinn, bölvandi yfir
biluðum vélum. Þá dregur hver sagan á fætur annarri upp mótmynd sveita-
sælunnar, „blíðunnar í Borgarfirði“, sem Jakobína kallar svo. Gengur þetta
einna lengst í sögunni „Systur“ þar sem umhverfið allt, innan húss og utan,
er í fullkominni niðurníðslu. Er því lýst með augum systurinnar úr borginni
sem komin er til systur sinnar til að njóta sveitasælu á bóndabæ í góðu veðri:
Þetta er ljótt og hrörlegt hús, hefir líklega ekki verið málað síðan það var byggt. […]
– Það á trúlega að heita garður, þessi blettur sunnan við húsið með nokkrum birki-
og reyniviðarhríslum, sem sýnilega vaxa sjálfala. Á grasblettunum á milli þeirra
glyttir í alls konar drasl, leikföng, hjólbörur, til hvers sem þær eru á flækingi þar,
og upp við eina reyniviðarhrísluna stendur ónýtt reiðhjól, eða leifar af reiðhjóli.26
Ekki tekur betra við þegar hún kemur inn, því að þar er allt fullt af illa
lyktandi fatnaði og drasli út um allt, á eldhúsborðinu ægir öllu saman, brauði,
smjöri, áleggi, súrmjólk, mjólk, kaffi í hitakönnu, óhreinum matarílátum og
„öllu mögulegu“.27 Í stofunni blasir við henni óumbúinn svefnsófi og hrúga af
óhreinum vinnufötum. Til að tengja þetta sveitarómantík hefðarinnar lætur
Jakobína þessa borgaralegu systur hugsa til mannsins síns sem í veislum
talar „við bókmenntafólk“ um gömul hjón sem hann var í sveit hjá, karlinn
spekingur, og túnið þeirra alþakið sóleyjum og fíflum, og síðan „um sams-
konar fólk í bókum, um náttúruna ósnortna af vélmenningaræðinu, um
spekimál þessa einfalda alþýðufólks, sem einu sinni átti heima í öðru hvoru
koti á landinu, og aftur um bækur, þar sem þetta merkilega fólk þræðir
veginn frá vöggu til grafar.“28
Ég segi það eins og var
Um svipaða afbyggingu sveitasælu fjallar „Elías Elíasson“, fyrsta sagan í Sjö
vindum gráum frá 1970. Þetta er í raun nóvella, rúmar 60 blaðsíður. Fyrir-
sögnin sem blasir við er karlmannsnafnið Elías Elíasson, en það er í senn
nafnið á bóndanum á bænum, föður hans, afa og sonar. Um leið fjallar sagan
um uppreisn konu gegn ofbeldi og harðstjórn.
Hefst hún í eldhúsi þar sem fjórar konur sitja umhverfis kaffiborð í eld-
húskrók, eru að tala saman og, ekki óvænt, að drekka kaffi. Þessar konur eru
Guðný, fyrrverandi húsmóðir á bænum, ekkja eftir húsbóndann Elías Elías-
son, og er hún með höndina í fatla eftir handleggsbrot í stiga; dóttir hennar,
TMM_4_2018.indd 12 6.11.2018 10:22