Tímarit Máls og menningar - 01.11.2018, Side 62

H a l l a Þ ó r l a u g Ó s k a r s d ó t t i r
62 TMM 2018 · 4
ekki síst pólitískt. Við getum mætt kjallaragreinum með allar varnir uppi
en í skáldskap erum við nakin að bíða þess að verða hrærð. Þess vegna er
innræting í skáldskap svona óþægileg. Það er ekki bara farið yfir einhver
þeoretísk mörk milli skáldskapar og ádeilu – það er beinlínis farið yfir per-
sónuleg mörk lesandans. Og mér finnst það sjálfum ekki endilega skárra
þegar ég er sammála höfundinum. Ég hef reyndar lengi verið áhugasamur um
það hvernig mörgum virðist finnast vondar bækur góðar ef þeir eru sammála
predikunum höfundar – svona einsog alls kyns málsmetandi fólk vill meina
að Atlas Shrugged eftir Ayn Rand sé góðar bókmenntir. Við eigum okkur
ábyggilega öll þannig bók, einhverja bók sem okkur finnst voguð og rosaleg,
en reynist svo bara vera, þegar maður gaumgæfir það, illa skrifað rant sem
leikur sér að réttlætiskennd manns.
Ég staldraði við eftirfarandi texta í bókinni. Mér fannst hann kallast sterkt
á við það sem við vorum að tala um varðandi að skrifa um reynsluheim
annarra, en einnig þetta með að fá að lesa um ólíka reynslu.
Bækur eru í besta falli færar um að aðstoða mann við að setja upplifanir sínar í sam-
hengi. En ef upplifunina skortir – ef maður hefur engin sönnunargögn um hana aðra
en bókina, ef maður ber ekkert mar eftir harminn og hefur aldrei fengið sogmerki
undan hamingjunni – þá verður allt samhengi sem hún lendir í falskt og það falska
samhengi ber maður áfram á vængjum ójarðtengdrar menntunar, og í hennar nafni
glepur maður nýja sakleysingja með nýjum bókum sem glepja aðra sakleysingja með
öðrum bókum og fyrren varir býr maður í réttnefndum fílabeinsturni, frjáls undan
efnisheiminum, í fullkomlega intelektúal paradís; sér og skilgreinir allt heimsins
óréttlæti fyrir annarra hönd en skilur aldrei eigin stöðu í þessum hlægilega kosmós.
Er maður samt ekki alltaf að skilgreina sjálfan sig, setja sig í einhverja stöðu
gagnvart textanum – og heiminum, eitthvert samhengi. Skilur maður ein-
hvern tímann sjálfur sína stöðu?
Þarna er Hans Blær að færa rök fyrir eins konar verklegri menntun – þetta
er næstum því marxískt. Því mætti auðvitað halda fram að lestur sé ekki
ómerkilegri reynsla en að moka skurð og tvíhyggjan milli fræðilegs og verk-
legs náms óþörf. Við hérna á vesturlöndum lifum auðvitað meira og meira í
hausunum á okkur eða í gegnum skjáinn.
Hugmyndin er sú að maður þurfi fjölþætta reynslu til þess að skilja sig
– að svo miklu leyti sem maður getur skilið sig, það er aldrei fullkominn
skilningur og leitinni lýkur aldrei. En maður þarf að hnita svolítið í kringum
sig. Það fólk sem Hans Blær er að tala um, sem lifir í intelektúal paradís, er
síðan svolítið einsog Don Kíkóti. Það hefur lesið svo mikið um dreka og
kastala að þegar það lítur loks upp úr bókinni er heimurinn fullur af drekum
og kastölum.
TMM_4_2018.indd 62 6.11.2018 10:22