Tímarit Máls og menningar - 01.11.2018, Page 68

G u ð m u n d u r A n d r i Th o r s s o n
68 TMM 2018 · 4
Margt af þessu fólki bar einkenni harðréttis og lítillar upplýsingar, en það var greint
fólk, vandað til orðs og æðis, trútt og skyldurækið, og ávann sér hvers manns traust.
Sigurður var eins konar samnefnari fyrir þetta fólk en jafnframt táknari fyrir hin
yztu mörk í einkennum þess, minna upplýstur en allir aðrir, en kannske einna
trúastur að eðli, minnstur fyrir sér, en seiglaðist af sínu viti og trúmennsku til að
bera sitt pund á mannlífstorgum, í líkingu við aðra.
Og eitt átti þetta fólk sameiginlegt: það tók ástfóstri við Jökuldal og vitnaði um
hróður sveitarinnar, hvar sem það fékk því við komið. Datt það þó ekki ofan í neina
lukkupotta á heimsins mælikvarða. Vinnumennska, eða einhvers konar hjávera á stór-
búum, og svo Heiðin, var hlutskipti þessa fólks. En leiðir margs af því lágu út úr Jökul-
dal með svip dalsins og þrótt sveitarinnar, síðan, og hvar sem það var niður komið í
stríði lífsins.
Hér gefst okkur óvænt innsýn í bakgrunn Sjálfstæðs fólks eftir Halldór Lax-
ness, en eins og kunnugt er urðu kynni Halldórs af mannlífinu á Jökuldals-
heiðinni honum mikill innblástur við verkið, þótt hann hafi vissulega leitað
víðar fanga, þar á meðal vestur á fjörðum. Það er ekki síst hin sterka ást á
sauðfénu sem einkennir þetta fólk og þar virðist Sigurður smali síst hafa
skorið sig úr – satt að segja gæti eftirfarandi lýsing verið beint úr Sjálfstæðu
fólki, þótt vissulega sé það með öðrum formerkjum. Benedikt skrifar um
Sigurð smala og Jökuldalinn:
Hann kynntist sveitinni, jafnvel betur en margir þeir sem þar voru bornir og barn-
fæddir. Hann var vinnumaður á flestum eða öllum bæjum í dalnum og hann sinnti
lítið nema einum þætti sveitalífsins, smalamennskunni og fénu, en það var líka,
og er, aðalþáttur búskaparins í Jökuldal. Í fénu var hann vakinn og sofinn. Hann
hafði góðan smekk fyrir fegurð þess, en þó var ást hans ríkari á fénu en fegurðar-
smekkurinn. Hann talaði ekki um annað en fé, enda taldi hann sig vanta spekt til
allra annarra umræðna. Hugsunin um féð tók upp alla lífsnautn hans, eða var hin
eiginlega lífsnautn hans. Hann var alltaf boðinn og búinn til að hugsa um féð, og
þyrfti að doka við, þegar smalahugurinn var kominn í Sigurð, tók hann fæturna upp
sitt á hvað, heldur en standa kyrr. Þannig fór öll ævi Sigurðar í féð. Hann hafði ekki
tíma til að elta vinnukonur, með hengingar-, drekkingar- og skeringarhótunum af
eintómri ást, sem er gamalt vinnuhjúa-vandamál á sveitabæjum, og ekki síst á Jökul-
dal, þar sem alltaf var nóg að éta. Og þess vegna er það öruggt mál, að hvað góðir
smalar sem fæðast á Jökuldal, þá á enginn þeirra kyn að rekja til Sigurðar smala.
Þessi smalahugur allur saman, og fjárást, hafði gagngerð áhrif á lífsskoðanir Sig-
urðar og viðhorf til tíðarfars og daglegra starfa. Honum var sérlega illa við sunnan-
áttina, sem á Austurlandi er indælasta tíðarfarið og óviðjafnanlegt við allt tíðarfar í
þessu landi. En það kom til af því að í sunnanhlákum gat það komið fyrir að blotnaði
í snjónum, en hann leysti ekki; svo þegar fraus var hjarn yfir allt og náðist ekki til
jarðar. Ekki getur orðið jarðlaust á Jökuldal af öðrum orsökum því þurrasnjórinn fýkur
æfinlega burtu eða undir hæðir og höll. Það var þessi reynsla sem Sigurður lét ráða
viðhorfi sínu til sunnanáttarinnar og það svo alvarlega að hann rak hnútur í sólþýðan
sunnanvindinn um hásumarið.
TMM_4_2018.indd 68 6.11.2018 10:22