Úrval - 01.12.1956, Síða 87

ÞRÓUN HEILANS OG STARFSEMI HANS
85
uðum að lýsa píanói með því að
tala um þær frumeindir viðar,
flóka og stáls, sem píanóið er
gert úr. Þessvegna er hentugt,
þótt það sé að vísu tilfundið,
að hugsa sér mannshugann
skiptan í þrjá hiuta, hvern um
sig lauslega tengdan skipti-
stöðvakerfum í heilanum. I
mjög einföldum dráttum má
hugsa sér, að þessir þrír hlutar
séu hver um sig aðsetur skyn-
semi, langana og samvizku ■—
það sem Freud kallaði ego
(sjáif), id (eðlisgerð) og sup-
erego (hið æðra sjálf).
Sjálfið eða meðvitundin,
sem vér teljum ranglega að sé
hið raunveruiega sjálf vort, er
vettvangur hugsunar, skynsemi
og hæfileikans til að setja sér
eitthvað fyrir hugarsjónir. Það
er anddyri ímyndunaraflsins.
Það stjórnar persónuleikanum
meðan vér erum vakandi, en er
eins og hrátt skinn milli id,
sem togar það í ýmsar áttir til
að fullnægja löngunum, og hins
æðra sjálfs eða superego, sem
ætíð togar á móti og hvetur til
gætni.
Ekkert er manninum eins
örugg vissa, þegar hann veit
af sér, og einmitt það, að hann
veit af sér. Descartes sagði:
,,Ég hugsa, þessvegna er ég.“
Öll dýr, sem hafa heilahvel
virðast gædd þessari ,,ég-vit-
und“, eða vitund um eigið sjálf,
þó að hún skerpist að öllum
líkindum eftir því sem heilinn
þroskast.
Margir sálfræðingar hugsa
sér „straum vitundarinnar“ í
líkingu við myndir á kvik-
myndat jaldi: skynmyndirnar
koma svo þétt, að þær renna
saman og mynda óslitna lifandi
runu. Þessvegna telja sumir, að
það sé blekking að tala um
„hugann“. En í hliðstæðum
skilningi er þá efnið einnig
blekking, því að það er að
langmestu leyti tómt rúm;
oss virðist stál- eða granít-
blökk hörð og föst einungis af
því að vér þreifum á henni með
fingrum og horfum á hana með
augum, sem gerð eru úr sama
„blekkingar“-efni. I þessum
skilningi er allt blekking. Mark-
mið sálfræðinganna er að vara
oss við ógætilegri notkun orðs-
ins ,,hugur“, svo að vér lendum
ekki í sömu ógöngum og eðlis-
fræðingarnir með eterinn, sem
þeir urðu að lokum að varpa
fyrir borð.
Fyrir oss skiptir sú staðreynd
meginmáli, að vitundin tengir
saman fortíð og nútíð og leyfir
oss að gægjast örlítið inn í fram-
tíðina. Vér finnum, að vakandi
erum vér við meðvitund, en sof-
andi meðvitundarlausir, en í
raun og veru eru mörg stig þar
á milli. Það er stigmunur á
vitund maursins, býflugunnar,
krabbans og smokkfisksins, en
sennilega hefur ekkert þeirra
,,ég-vitund“. Vitund kattarins
er miklu óljósari en vitund
mannsins, þó að sumt af því
sem gerist í kringum hann