Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.12.2010, Blaðsíða 116

ROMAN JAKOBSON
ekki hægt að leiða merkingu orðsins „ostur“ af snertingu við cheddar eða
camembert án hjálpar frá málkóðanum. Þörf er á fjölda mállegra tákna
til að kynna óþekkt orð. Það eitt að benda á ost segir okkur ekki hvort
ostur sé heiti sýnishornsins eða hvort orðið eigi við allar camembert-
öskjur, eða camembert almennt, eða allan ost, mjólkurafurðir yfirleitt,
hvers kyns fæðu, eða hressingu eða allar öskjur óháð innihaldi þeirra. Að
lokum má velta fyrir sér hvort orð geti einfaldlega nefnt tiltekinn hlut
eða hvort það gefi til kynna merkingu á borð við tilboð, útsölu, bann eða
formælingu? (Sums staðar getur sú athöfn að benda þýtt formælingu,
sérstaklega í Afríku þar sem það er talið óheillavænlegt látbragð.)
Frá sjónarmiði málvísinda jafnt sem venjulegrar málnotkunar lítum
við á merkingu allra mállegra tákna sem þýðingu yfir á annað tákn sem
kostur er á, sérstaklega tákn „þar sem hún hefur verið þróuð til meiri
hlítar“, eins og Peirce, dýpsti hugsuðurinn um eðli tákna, hefur jafnan
haldið fram.3 Hugtakinu „piparsveinn“ má snúa til enn skýrari merking-
ar, þ.e. „ógiftur karlmaður", þegar þörf er á auknum skýrleika. Við að-
greinum þrjár leiðir til að skýra máltákn: þýðing þess yfir á önnur tákn í
sama tungumáli, yfir á annað tungumál eða yfir á önnur, ómálleg tákn-
kerfi. Þessar þrjár gerðir þýðinga eru skilgreindar á eftirfarandi hátt:
1 Þýðing innan tungumálsins eða umorðun, þ.e. túlkun máltákna með
öðrum táknum innan sama tungumáls.
2 Þýðing milli tungumála eða eiginleg þýðing er túlkun máltákna með
táknum úr öðru tungumáli.
3 Þýðing milli táknkerfa eða umhverfing er túlkun máltákna með tákn-
um úr ómállegu táknkerfi.
Við þýðingu á orði innan tungumáls er annaðhvort beitt öðru orði
nokkurn veginn sömu merkingar eða umorðun. En samheiti eru alla
jafna ekki jafngild orð, nefna má sem dæmi „Allir einlífismenn eru pip-
arsveinar, en ekki eru allir piparsveinar einlífismenn“. Orð eða málvenja,
í stuttu máli kóðaeining á hæsta stigi, verður aðeins túlkuð fullkomlega
með því að nota jafngilda samsetningu kóðaeininga, þ.e. með málboðum
sem vísa til þessarar kóðaeiningar: „Allir piparsveinar eru ógiftir karl-
menn og allir ógiftir karlmenn eru piparsveinar“, eða „Allir einlífismenn
3
Sjá John Dewey, „Peirce’s Theory of Linguistic Signs, Thought, and Meaning“, The
Joiimal of Philosophy, XLIII (1946), bls. 91.