Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.12.2010, Blaðsíða 333

TVIHEIMAR
sem nær út fyrir þjóðamörk, geta nýjar gerðir ættflokka sneitt hjá and-
stæðunni milli þess að vera rótgróinn og uppflosnaður - en sú andstæða er
grunnurinn í margri sýn á nútímavæðinguna sem óhjákvæmilega eyði-
leggingu frumbyggjalegra tengsla vegna alþjóðlegra áhrifa. Ættflokkar
hafa auðvitað aldrei verið einfaldlega „staðbundnir“, þeir hafa alltaf átt sér
rætur og farvegi í ákveðnu landslagi, í tengslanetum innan svæðis og milli
svæða.21 Það sem gæti hins vegar verið sérstaklega nútímalegt eru vægðar-
lausar árásir á sjálfsstjórn innfæddra af hendi nýlenduafla, þverþjóðlegs
fjármagns og upprennandi þjóðríkja. Ef ættflokkar lifa af í dag er það
iðulega við lélegri, tilbúnar aðstæður á nýjum stað og hluti íbúanna býr í
borgum fjarri landsbyggðinni, tímabundið eða jafnvel til frambúðar. Eldri
birtingarmyndir heimsborgarahyggju ættflokkanna (ferðavenjur, andleg
leit, viðskipti, könnunarleiðangrar, hernaður, hreyfing á vinnuafli, heim-
sóknir og pólitísk sambönd) fá við þær aðstæður viðbótareinkenni sem
eiga meira skylt við tvíheima (langtímadvöl fjarri heimalandi). Varanieiki
þessarar dvalar, tíðni endurkoma eða heimsókna til ættjarðarinnar og
hversu mikill aðskilnaðurinn er milli íbúa borga og landsbyggðar er mjög
breytilegur. En sérstaða tvíheima ættflokkanna, þessar sífellt mikilvægari
víddir samfélags þeirra, liggur í hversu mikil nálægðin er og tíðni sam-
skipta við þau samfélög sem búa á landsbyggðinni og gera tilkall til stöðu
sem frumbyggjar.
Eg hef notað hugtakið „ættflokkur“ lauslega til að tákna þjóðir sem
gera kröfu um sjálfsstjórn út frá náttúrulegri stöðu eða stöðu sem „fyrsta
þjóðin". Þær eru staðsettar á frumbyggjaenda litrófsins yfir tengsl inn-
21 Nýlegur áhugi á hinni þverstæðukenndu mynd farandfrumbyggjans flækir bæði
málið og setur í sögulegt samhengi, en eyðir ekki spennunni milli ættflokka og
tvíheima og tilkalls þeirra til lögmætis. Eg sæki hér í verk Teresiu Teaivva sem
gefur góða innsýn í þetta. Hún rekur langa sögu ferðalaga eyjaskeggja Kyrra-
hafsins (og tengir venjum í samtímanuin). Hreyfanleika þeirra má rekja eftir
aldagömlum verslunarleiðum eins og „kulahringnum sem tengdi austurskaga
meginlands Nýju-Gíneu við Trobriand-eyjarnar og Louisiade-eyjaklasann; eftir
sögufrægum sjóferðum milli Hawaí, Tahítí og Actearca/Nýja-Sjálands; stöðugum
flutningum og viðskiptum innan Fiji-Tonga- og Samoa-eyja þríhyrningsins; og
hvernig íbúar Carolinia- og Mariana-eyja skiptust á siglingafræðiþekkingu. Þetta
eru að sjálfsögðu aðeins nokkrar umferðaleiðir innan hverra sjálfsmynd eyja-
skeggja Kyrrahafsins kom fram sem bæði dýnamísk og sérstök - hvernig þeir
hugsuðu um mismun út frá samskiptum“ (Teresia Teaiwa, „Between Traveler and
Native: The Traveling Native as Performative/Informative Figure“, fyrirlestur
haldinn við Univerisity of California Humanities Research Institute á ráðstefn-
unni Minority Discorse II, Santa Cruz, júní 1993, bls. 12).
331