Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.12.2010, Blaðsíða 391

DONSKU SICOPMYNDIRNAR
Johns Milton og fram að umræðunni á tímum þýsku upplýsingarinnar var
prentfrelsið aldrei markmið í sjálfu sér, heldur þjónaði ávallt æðra mark-
miði. Aftur á móti er litið svo á að það hafi sitt eigið gildi í umræðunum
um hvort rétt hafi verið að birta skopmyndirnar af Múhameð, án þess að
vísað sé til æðri gæða: prentfrelsið verður að tilgangi í sjálfum sér.
A upplýsingaröldinni var baráttan fýrir prentfrelsi meðal í ákveðnum
tilgangi. Asetningur Kants er „laum mannsins úr viðjum þess ósjáljræðis sem
hann á sjálfur sök áu og til þess að ná fram þessari lausn krefst hann ,frelsi[s}
- og er þá átt við frelsið í sinni skaðlausustu mynd, þ.e.a.s. frelsi til óskertr-
ar notkunar skynseminnar áopinberum vettvangi. [...] notkun skynseminnar
á opinberum vettvangi verður ávallt að vera frjáls, það er aðeins þessi notkun
skynseminnar sem getur fært okkur upplýsingu."8 Munurinn á prentfrelsi
sem meðali að ákveðnu markmiði eða sem tilgangi í sjálfum sér skiptir því
máli, vegna þess að þegar menn börðust fýrir því fram að 20. öld var það
ávallt upp að því marki sem það fór ekki út fýrir eigin takmörk, þ.e.a.s. svo
fremi sem það braut ekki í bága við lokatilgang sinn.
Þrjú dæmi frá 17., 18. og 19. öld styðja þessa fullyrðingu. Árið 1644
gaf John Milton út hið áhrifamikla rit Areopagitica, þar sem hann færði
fram rök til varnar skoðanafrelsi og lagði til að stofnunin sem annaðist
ritskoðun yrði lögð af. Gegn ritskoðun tínir hann til fjölmörg rök: Til
að byrja með höfðar hann til sómakenndar samlanda sinna, þar eð það sé
Englendingum ekki samboðið að búa við þá kaþólsku uppfinningu sem
ritskoðun sé.9 Ennfremur taldi Milton bókabrennur vera tilræði við skyn-
semina; ritskoðun gæti einfaldlega ekki virkað vegna þess að enginn maður
hefði næga dómgreind til að bera til þess að gegna starfi ritskoðanda, auk
þess sem ritskoðun ynni gegn námi almennt og sannleiksleit.
Milton er þó ekki umhugað um skoðanafrelsi skoðanafrelsisins vegna.
Frelsið er að hans dómi nauðsynleg forsenda þess að ósk Guðs verði að
s Immanuel Kant, „Svar við spurningunni: Hvað er upplýsing?“, Elna Katrín Jóns-
dóttir og Anna Þorsteinsdóttir þýddu, Sktmir 167. ár (haust 1993), s. 379-386, hér
s. 379-381.
9 „[Ritskoðun] fengum við ekki í arf frá neinu fornu ríki, stjórnskipan eða kirkju,
svo vitað sé; né heldur í gegnum lagabálka forfeðra okkar, þá fyrri eða síðari;
hvað þá með einhverjum nýmóðins siðvenjum einhverrar siðbættrar borgar
eða kirkju erlendis. Þess í stað barst hún okkur frá ókristilegustu samkundu og
gerræðislegusui rannsóknarstotnun [hér er átt við kaþólsku kirkjuna og bannlista
hennar yfir ákveðin rit (Index Librorum Prohibitorum) - höf) sem nokkru sinni
hefur starfað" (John Milton, Areopagitica, ritstj. J.C. Suffolk, London, University
Tutorial Press 1968, s. 60).
389