Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.12.2010, Blaðsíða 204

HOMI K. BHABHA
samíléttun tíma og staðar (krónótópu) sem kemur fram í því staðbundna,
sérstaka, grafíska, frá upphafi til enda. Frásagnarformgerð þessarar sögu-
legu yfírstigningar á því „draugalega“ eða „tvífaranum“ má sjá í því
hvernig formgerð frásagnarinnar á hverjum tímapunkti er styrkt með
grafískri, sýnilegri stöðu í rýminu: „að klófesta hálustu leið hreins sögu-
legs tíma og festa hana niður umhugsunarlaust“.16 En hvers konar „nú-
tíð“ er þetta ef hún felst í stöðugri viðleitni til að yfirstíga draugalegan
tíma endurtekningarinnar? Getur þetta tíma-rými þjóðarinnar verið eins
stöðugt eða eins afgerandi sýnilegt og Bakhtin heldur fram?
Ef við heyrum í hugtaki Bakhtins, yfirstigningu, bergmál annarrar notk-
unar á orðinu í ritgerð Freuds um „hið óhugnanlega“, færir það okkur nær
því að skilja hversu flókinn tími þjóðarfrásagnarinnar er. Freud tengir yfir-
stigningu við bælingu á „menningarlegri“ dulvitund; hugmyndalega tvísýni
þegar hið frumstæða kemur í ljós mitt á mörkum þess nútímalega, vegna
einhverrar sálrænnar tvíbendni eða vitsmunalegrar óvissu. „Tvífarinn“ er
sú mynd sem oftast er tengd við þetta annarlega ferli sem er „tvöföldun
sjálfsins, klofning og víxlun þess“.17 Slíkan „tvöfaldan tíma“ er ekki einfald-
lega hægt að setja fram sem sýnilegan eða sveigjanlegan „umhugsunar-
laust“. Við getum heldur ekki verið sammála Bakhtin þegar hann reynir æ
ofan í æ að túlka hið þjóðlega rými sem svo að það verði aðeins til ífyllingu
tímans. Eg held því fram að við verðum að skilja að þjóðernið er sett fram
í „tvöföldum og klofnum“ tíma, en það setur spurningarmerki við hið eins-
leita og lárétta sjónarhorn sem tengist ímynduðu samfélagi þjóðarinnar.
Við verðum að spyrja hvort tilurð þjóðernissjónarhornsins - hvort sem það
er sjónarhorn forréttindastétta eða þrúgaðra hópa í samfélaginu - í menn-
ingu þar sem félagsleg átök ríkja, geti nokkurn tímann tjáð „fulltrúa“vald
sitt í fyllingu frásagnartímans og á þeim tímapunkti þegar táknið verður
sýnilegt eins og Bakhtin heldur fram.
Tvær greinargerðir fýrir því hvernig frásögn þjóðarinnar verður til,
virðast styðja tillögu mína. Þær eru fulltrúar fýrir algjörlega andstæða
heimssýn herra og þræls sem saman mjmda helstu sögulegu og heim-
spekilegu díalektík okkar tíma. Flér á ég við fýrirtaks greiningu Johns
16 Sami, bls. 47-9.
17 S. Freud, „The „Uncanny““, Standard Edition, XVII, J. Starchey ritstj., London:
Hogarth Press, 1974, bls. 234. Sjá einnig bls. 236, 247. Hér er vísað í þýðingu Sig-
urjóns Björnssonar, „Hið óhugnanlega“, Listir og listamenn, Reykjavík: Hið íslenska
bókmenntafélag, 2004, bls. 212.
202