Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.12.2010, Blaðsíða 292

EDWARD W. SAID
burði til að hafa áhrif á stefnu Bandaríkjanna gagnvart sér beina þau
kröftum sínum að því að kúga almenning í eigin löndum og halda hon-
um niðri. Afleiðingin er sú að mönnum er misboðið og reiðin verður til
þess að fjöldinn hrópar bölbænir í hjálparleysi sínu - sem gerir ekkert til
þess að opna þessi samfélög þar sem veraldlegar hugmyndir um sögu
mannsins og framfarir hafa horfið á bak við vonbrigði, óánægju og
íslamska hugmyndafræði sem byggist á umhugsunarlausum utanbókar-
lærdómi; að uppræta skuli alla veraldlega þekkingu sem er álitin utanað-
komandi og ógnandi, og sem er auk þess ófær um að skilgreina og skoða
aðrar hugmyndir, eða skiptast á skoðunum við aðrar raddir í hinum oft
ósamhljóða umræðukór samtímans. Hin merkilega ijtihad-hefð í íslam er
smátt og smátt að hverfa og það er ein mesta menningarlega ógæfa okk-
ar tíma. Afleiðingarnar eru þær að gagnrýnin hugsun og sjálfstæð glíma
manna við vandamál nútímans hafa einfaldlega horfið. I staðinn ráða
rétttrúnaður og óhagganleg kenningakerfi.
Með þessu er ekki verið að segja að í menningarlegu tilliti hafi heim-
inum einfaldlega farið aftur og þar ríki annars vegar herskár ný-óríental-
ismi og hins vegar altæk afneitunarstefha. Nýafstaðin heimsráðstefna
Sameinuðu þjóðanna í Jóhannesarborg leiddi einmitt í ljós, þrátt fyrir
ýmsa vankanta, að vilji er fyrir samráði á heimsvísu í mörgum efhum er
snerta umhverfið, hungur, bilið á milli þróaðra ríkja og þróunarríkja,
heilsugæslu og mannréttindi, sem gefur til kynna að loksins sé kominn
fram hópur fólks sem horfir með nýrri heildarsýn á sameiginlega
hagsmuni okkar, en þetta gefur hugmyndinni um „einn heim“ - sem oft
er yfirborðsleg - endurnýjað mikilvægi. I öllu þessu verðum við þó að
viðurkenna að þrátt fyrir að hlutar heimsins séu í raun og veru háðir hver
öðrum innbyrðis og að einangrun sé ekki möguleg, eins og ég sagði í
upphafi, er engin leið fyrir nokkurn mann að skilja til fulls hina einstak-
lega flóknu heild veraldarinnar á tímum hnattvæðingar.
Sú skoðun sem ég vil að lokum leggja áherslu á er að það verður að
draga úr mikilvægi og áhrifum þessara skelfilegu átaka sem einfalda heim-
inn og smala fólki í fylkingar á bak við heiti eins og „Ameríka“, „Vestur-
lönd“ eða „íslam“, sem veita falska tilfinningu fyrir heild og finnur upp
hópsjálfsmynd fyrir fjölda einstaklinga sem eru, í sannleika sagt, ansi
ólíkir; það verður að mótmæla þessum átökum, draga úr drápslegri
skilvirkni þeirra með því að minnka ítök þeirra og gera þeim erfiðara um
vik að fá fólk til stuðnings við sig. Við höfum enn á valdi okkar þær
290