Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.12.2010, Blaðsíða 392

MARKUS MECKL
veruleika, þ.e. sú ósk að manninum megi auðnast að komast leiðar sinnar í
leitinni að sannleikanum.10
Af þeim sökum rekur frelsið sig á endimörk sín, álítur Milton, þegar það
stangast á við lokatilgang þann sem hann tiltekur. Því er ekkert mótsagna-
kennt við það þegar hann getur þess að frelsið reki sig á endimörk sín í hug-
myndakerfi pápista og segist ekki reiðubúinn að umbera hugmyndir hinnar
kaþólsku klerkastéttar og önnur hindurvimi.11 I augum púrítanans Miltons
hafði kaþólska kirkjan ekkert fram að færa í leitinni að sannleikanum og þar
af leiðandi hafði hún engan rétt til að taka þátt í opinberri umræðu.
Meira en 200 árum síðar færði John Stuart Mill rök fyrir prentfrelsi í
frjálslyndu þjóðfélagi í ritgerð sinni Umfrelsið: „Þótt gervallt mannkyn, að
einum frátöldum, væri sömu skoðunar og aðeins þessi eini á öndverðum
meiði, þá hefði mannkynið engu meiri rétt til að þagga niður í honum en
hann til að þagga niður í því, væri það á hans valdi.“ 12
Engu að síður sér Mill engin tormerki á því að takmarka prentfrelsið.
Það gildir nefnilega ekki sjálfs sín vegna, heldur þjónar það að hans dómi
leitinni að sannleikanum.11 En sannleikans er aftur á móti þörf til þess að
hrinda besta mögulega samfélagi sem völ er á í framkvæmd. Þannig verður
besta mögulega samfélagið að mælikvarða fyrir Mill til þess að ákvarða hvar
mörk prentfrelsisins liggja. Og þess vegna krefst hann þess að skoðanafrels-
inu verði settar hömlur þegar það tekur að valda samfélaginu skaða.14
10 „Guð kallar þá til verka sinna einstaka mannkostamenn, betri en venjulega
verkmenn, eigi aðeins til þess að þeir líti um öxl og endurskoði það sem til þessa
hefur verið kennt, heldur til þess að taka framförum og stíga ný, upplýst skref svo
þeir megi komast að sannleikanum" (sama rit, s. 132).
11 „En geti þeir nú ekki allir verið einhuga - og hví skyldu þeir vera það? - þá er
eflaust hollara, hyggilegra og kristilegra að menn umberi marga en að þeir neyði
þá. Með því á ég ekki við að pápískan skuli umborin og hreinræktuð hindurvitni
sem ættu, um leið og þau uppræta öll trúarbrögð og opinber yfirvöld, sjálf að vera
upprætt, að því gefnu að fyrst sé öllum mildilegum og brjóstgóðum aðferðum beitt
til þess að vinna (eða vinna á ný) hina veiklyndu og villuráfandi sauði á sitt band:
enn fremur fá heldur engin lög það á nokkurn hátt heimilað sem óguðrækilegt er
eða með öllu syndsamlegt, ýmist gegn réttri trú eða siðum og hyggst eigi gera sig
sjálft óheimilt“ (sama rit, s. 130).
12 John Stuart Mill, Frelsið, Jón Hnefill Aðalsteinsson og Þorsteinn Gylfason þýddu,
Reykjavík, Hið íslenzka bókmenntafélag 1978, s. 54.
11 „Sé skoðunin rétt, glata menn færi á að hverfa frá villu síns vegar. Sé hún röng,
missa menn næstum jafnmikils, þeirrar skýrari skynjunar og fjörmeiri myndar af
sannleikanum, sem birtist, þegar sönnu og lognu lýstur saman“ (sama rit, s. 54).
14 „Enginn ætlast til, að athafnir manna séu þeirn jafnfrjálsar og skoðanir þeirra.
Þvert á móti geta jafnvel skoðanir glatað friðhelgi sinni, ef aðstæður valda því, að
390