Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.12.2010, Blaðsíða 120

ROMAN JAKOBSON
ingunni þarf þetta að vera á hreinu. Hins vegar, hvaða málfræðiform sem
verður fyrir valinu þegar málboðin eru þýdd yfír á rússnesku, gefur
þýðingin ekki svar við spurningunni um það hvort ég „réði“ eða „hef
ráðið“ starfsmanninn, eða hvort hann/hún er bara einhver verkamaður
eða einhver sérstakur verkamaður (verkamaður eða verkamaðurinn).
Vegna þess að málfræðileg gerð íslensku og rússnesku krefst mismunandi
upplýsinga, stöndum við frammi fyrir nokkuð ólíku vali á milli tveggja
kosta. Þess vegna getur röð þýðinga á sömu setningunni einangraðri af
íslensku yfír á rússnesku, og öfugt, svipt slíkt málboð upphaflegu inni-
haldi þess. Málvísindamaðurinn S. Kartsjevsky, sem var af Genfarskólan-
um, var vanur að bera stöðugt tap af þessu tagi saman við stigvaxandi
missi við endurtekin óhagstæð gjaldeyrisviðskipti. En það er greinilegt
að því auðugra sem samhengi málboðsins er, því minna verður
upplýsingatapið.
Eðlismunur tungumála felst í því sem þau hljóta að miðla en ekki í því
sem þau geta miðlað. Hver sögn í tilteknu tungumáli kallar afdráttarlaust
á röð ákveðinna já-eða-nei spurninga, eins og til dæmis: Er atburðurinn,
sem sagt er frá, hugsaður með eða án tilvísunar til endaloka hans? Er at-
burðurinn, sem sagt er frá, kynntur á undan málatburði eða ekki? Eðli-
lega mun athygli mælenda og hlustenda sem hafa málið að móðurmáli
stöðugt beinast að þáttum sem eru skyldubundnir í málkóða þeirra.
Vitsmunalegt hlutverk mngumálsins er að mjög litlu leyti háð mál-
fræðilegri gerð af því að sldlgreining á reynslu okkar tengist málspekileg-
um aðgerðum með þeim hætti að hvort bætir hitt upp. Vitsmunalegt stig
tungumálsins leyfir ekki aðeins endurkóðun og túlkun, þ.e. þýðingu,
heldur krefst hennar beinlínis. Það er beinlínis mótsögn að gera ráð fyr-
ir ósegjanlegum eða óþýðanlegum vitsmunalegum gögnum. En í leik,
draumum og töfrum, í stuttu máli sagt, í því sem maður myndi kalla
hversdagslegar goðsagnir tungunnar, en fyrst og fremst í ljóðlist, hafa
málfræðilegir flokkar mikið merkingafræðilegt vægi. Við þessar aðstæð-
ur verður spurningin um þýðingu miklu flóknari og umdeildari.
Meira að segja flokkun á borð við málfræðilegt kyn, sem oft er ein-
göngu talin formleg, gegnir stóru hlutverki í goðafræðilegum viðhorfum
málsamfélagsins. A rússnesku getur kvenkynsorð ekki merkt karlkyns-
manneskju, né heldur getur karlkynsorð vísað til kvenmanns. Leiðir til
að persónugera eða til að beita myndhvörfum í túlkun líflausra nafnorða
ráðast af kyni þeirra. Rannsókn sem gerð var hjá Sálfræðistofnun