Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.12.2010, Blaðsíða 416

RÓBERT H. HARALDSSON
víðtæka umfjöllun í bókinni um skaðsemd þess kennivalds sem fær fólk til
að trúa hvers kyns hindurvitnum og hleypidómum. Lesa má Frelsið sem
kennslukver um mikilvægi þess að halda uppi stífri gagnrýni á trúarbrögð
og viðtekin siðakerfi.40
í þriðja lagi mætti reyna að leiða rök að því að vörn Mills fyrir hugs-
unar- og málfrelsi ætti hreinlega ekki við um dönsku teikningarnar. Hér
mætti benda á að áhersla Mills er iðulega á umræðu um skoðanir. Hann vilji
vernda fullkominn og algeran rétt manna til að ræða hvaða skoðun sem er.
Algerlega frjáls umræða, þar sem rangar skoðanir og villutrú eru umborn-
ar, sé að endingu líklegust til að þoka okkur eitthvað áleiðis í sannleiksleit-
inni. Slík vörn nái hins vegar ekki til allrar tjáningar. Klám, bölbænir,
morðhótanir, frumstæð öskur séu dæmi um tjáningu sem ekki er umræða
- þar skiptast menn ekki á skoðunum til að nálgast sannleikann eða lífga
hann við - og njóti því ekki sömu friðhelgi og skoðanir. Slík tjáning, líkt og
aðrar athaínir, geti hæglega verið skaðleg öðrum einstaklingum. Því hefur
til dæmis verið haldið fram að Mill hefði samþykkt bann við klámi.41 Mig
langar að skoða mótbáru af þessu tagi nánar í næsta hluta ritgerðarinnar og
þá með hliðsjón af sjálfum teikningunum. Hér er þó rétt að benda á að
ekki má gera of mikið úr áherslu Mills á sannleiksleitina þegar kemur að
grunnréttlætingu málfrelsis. Hún er vitaskuld höfuðréttlæting Mills en
hann leggur einnig ríka áherslu á að algert hugsunar- og málfrelsi veiti
stjórnvöldum og kennivaldi aðhald. Þau geri iðulega kröfu um að mynda
skoðanir fyrir fólk og ráðskast með líf þess. Gegn slíku megi vinna með
ýmiss konar tjáningu sem ekki er beinlínis hluti af sannleiksleit. Annað
sem ber að hafa í huga í þessu samhengi er að Mill ræðir ekki síst um sið-
ferðis- og trúarskoðanir í öðrum kafla Frelsisins, en á því sviði hafa skoð-
anaskipti í aldanna rás farið fram með listrænni tjáningu af öllu tagi, auk
heimspekilegrar og fræðilegrar umræðu. Loks má benda á að sem bar-
áttumaður fyrir málfrelsi var Mill oft á varðbergi gagnvart þeim sem vildu
takmarka tjáningu með þeim rökum að hún væri ekki umræða, til dæmis
varði hann rétt fólks til að safnast saman í skemmtigörðum Lundúnaborgar,
þar sem því var við komið, þótt honum hafi verið bent á og hann samþykkt
að fólk færi ekki á slíkar mótmælasamkomur til að ræða saman, hvað þá til
James Mill, faðir Mills, hafa misst embættí sitt hjá Austur-Indíafélaginu en Mill
aftur á mótí ekki, þar sem hann var aldrei kristinnar trúar.
40 Sjá t.d. gagnrýni Mills á kristindóm í öðrum kafla bókarinnar.
41 Richard Vernon, ,John Stuart Mill and Pornography: Beyond the Harm Prin-
ciple“.