Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.12.2010, Blaðsíða 211

TVÍSTRUN ÞJÓÐARINNAR
snýr aftur sem Sami tíminn, breytir svæði í Hefð, breytir Fólkinu í Eitt.
Skil þessarar hugmyndafræðilegu tilfærslu verða þegar aðgreinandi
mörkum rýmisins, því sem er „fyrir Utan“, er breytt í „inn á við“ tíma
Hefðarinnar sem staðfestir hana. Hugmynd Freuds um „sjálfsdýrkun
minniháttar mismunar“29 - endurtúlkuð fyrir verkefni okkar - veitir okk-
ur skilning á því að landamærin sem tryggja samhangandi markalínu
vestrænu þjóðarinnar geta auðveldlega og næstum ómerkjanlega orðið
að átakasömum innri skilum, og með því er skapaður staður þar sem
hægt er að tala um - og tala með röddu - þeirra sem eru í minnihluta, í
útlegð, á jaðrinum eða eru að koma í augsýn.
Freud notar líkinguna um deilur milli samfélaga þar sem lönd liggja
saman - Spánn og Portúgal til dæmis - til að útskýra þær tvíbentu eig-
indir ástar og haturs sem binda samfélag saman: „Það er alltaf mögulegt
að tengja allstóran hóp fólks saman í ást og eindrægni, ef aðrir eru til að
skeyta skapi sínu á.“30 Vandamálið er að sjálfsögðu að hinar tvíbentu eig-
indir ástar og haturs skipa sama sálræna rýmið, og frávarp vænisýkinnar
sem beinist „út á við“, snýr aftur til þess staðar sem það varð til á, ásæk-
ir hann og klýfur. Svo lengi sem skýrum landamærum er haldið á milli
svæðanna og hinu narsissíska sári er haldið í skefjum, þá er árásargirninni
varpað á Annan eða það sem er fyrir Utan. En ef, eins og ég hef útlistað,
fólkið er tjáning á því hvernig hið þjóðlega ávarp tvöfaldast, tvíbent
hreyfing á milli orðræðu viðtöku og gjörnings? Eða eins og Lefort held-
ur fram, hvað ef gerandinn í hugmyndafræði nútímans er klofínn á milli
íkonískrar valdsímyndar og hreyfíngar táltnmyndarinnar sem framleiðir
ímyndina, svo að hið félagslega „tákn“ er dæmt til að renna í sífellu frá
einni stöðu til annarrar? I þessu rými á skilunum, í „hinni óbærilegu eld-
raun þegar fullvissan hrynur“ mætum við á ný þeirri narsissísku hugsýki
sem býr í þjóðernisorðræðunni og ég hóf mál mitt á. Þjóðin er ekki leng-
ur tákn hins nútímalega þar sem menningarmismunur er jafnaður út í
„láréttri“ sýn á samfélagið. Tvíbent og flöktandi framsetning þjóðarinn-
ar afhjúpar hennar eigin etnógrafísku kröfu um að vera hið eina sanna
viðmið um samtímaþjóðfélag.
Fólkið verður heiðið þegar félagsleg frásögnin tvístrast, en gagnstætt
29 S. Freud, „Civilization and its discontents“, StandardEdition, London: The Hogarth
Press, 1961, bls. 114. (Hér er notuð þýðing Sigurjóns Björnssonar, bls. 54, Undiroki
siðmenningar, Reykjavík: Hið íslenska bókmenntafélag, 1997.)
30 Sama (Undir oki siðmenningar, bls. 55).
209