Ársrit Hins íslenska fræðafjelags í Kaupmannahöfn - 01.01.1923, Side 80

Hákon Finnsson
*o
Á 15. öldinni stígur kaupið mjög mikið eftir hinar miklu
drepsóttir, sem þá gengu yfir landið. Og yfirleitt hefur kaup
stigið eftir mikinn manndauða, ef önnur óáran hefur ekki
fylgt á eftir.
Síðan á 15. öld hefur kaupgjald hækkað og lækkað
nokkuð á mis, en aldrei orðið nálægt því eins hátt og nú
-síðustu árin.1)
Oftast hefur kaup verið svo lágt, einkum kvennfólksins,
að bændum af þeim orsökum hefur ekki verið ofviða að
halda nauðsynleg hjú,
Framanaf, á þjóðveldistímanum, og stundum síðar var
svo ódýrt að halda vinnufólk, að lítið kostaði annað en fæði
og klæðnað, og stóðu því þeir bændur vel að vígi með að
græða fje, sem bjuggu á stórum og góðum jörðum og höfðu
vit á að nota hinn ódýra vinnukraft. Þá var líka oft búið
vel og stórmannlega á slíkum jörðum.
En þótt kaupið væri lágt, sem um var samið, bættu
margir bændur góðum hjúum það upp síðar, þegar þau eftir
langa og góða þjónustu fóru frá þeim að búa, eða ánöfnuðu
þeim einhveija upphæð eftir sinn dag. Þá sýndu og hjúin
meiri dygð og drottinhollustu og virðist hafa skilið betur en
síðar, að einnig þeim sjálfum væri það fyrir bestu.
Þegar skortur hefur verið á vinnufólki, og bændur af
þeim orsökum boðið hækkandi kaup, hafa þeir að sjálfsögðu
einnig reynt að gera fólki sínu til geðs að öðru leyti, og
hyggnir bændur hafa altaf reynt að gera hjúum sínum vel
áil og kappkostað að njóta góðra hjúa sem lengst.
Hagur vinnuhjúa að öðru leyti en kaupinu, svo sem í
fæði, hefur mjög verið háður árferðinu, eigi aðeins um alt
landið í senn, heldur og samtímis mismunandi í ýmsum lands-
hlutum, og hefur það auk árferðisins átt rót í breytilegum
háttum og venjum hjeraðanna á milli. En yfirleitt mun mega
segja, að altaf, þegar bærilega hefur árað, hafi vinnufólk haft
sæmilegan viðurgerning.
Vinnufólk hjer á landi hefur undantekningarlítið búið
við sama kost og húsbændur. Hinar fáu undantekning-
ar hafa helst átt sjer stað á stórbýlum; en eins og við er að
búast, hafa hjúin altaf litið slíkt fremur illu auga.
Sá virðingarmunur, sem víða erlendis hefur átt sjer
ið hafa verið aðeins 68 álnir, en snemma á 18. öld 120 álnir eðameira.
Lýsing ísl. IV, 2, bls. 297, 303—304, 315—317.
’| 1531 var vinnumannskaup lögákveðið 128 álnir. Framan at
19. öld er vinnumannskaup stundum talið frá 4—12 specíur.