Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1952, Page 183

SÍRA JÓN MATTHÍASSON SÆNSKI
183
merkingu þráfaldlega fyrir í titlum helgisiðabóka frá þessum tínrum, og þýðir einmitt
það í titlinum á Breviarium Holense. Hitt er aftur á móti beinlínis rangt, þegar sami
höfundur telur Breviarium halda pistla og messugerðir,40 því að slíkt er á messubók-
inni — missale. Þá ber það ekki vott um sérstakan áhuga á menningarsögu, er sami
höf. segir, að Breviarium Holense sé „þannig að engu öðru merk í íslenzkum bók-
menntum en því, að hún er fyrsta bókin, sem prentuð er hér á landi“.41 Hvort þessi
skoðun á efni bókarinnar hefur sprottið af því nafni, sem hún lengi bar ranglega,
„Breviarium Nidrosiense“, eða hvort hið ranga nafn hefur sprottið af þessari skoðun,
er nú ekki unnt að vita. Um efni bókarinnar veit maður bókstaflega ekkert, fyrr en
hún kynni að koma í leitirnar, sem varla eru líkur á að verði, annað en það, að hún
var tíðabók, og því með skipulagi, er vant er að vera á tíðabókum, og að hún var
ætluð Hólabiskupsdæmi, og hefur því að efni til verið eftir Hólaorðu. Það er að vísu
svo, að í flestum þeim biskupsdæmum, sem höfðu latneska kirkjusiði (undanteknir
voru siðir ýmissa munkaregla, ambrosianski siðurinn, mozarabiski siðurinn o. fl.) var
tíðasöngsgrindin hin sama, en hvert einasta biskupsdæmi hafði þó sitt sjálfstæða skipu-
lag á tíðunum t. d. um saltarasönginn, en sérstaklega að því er að almanakinu og
almanaksdýrlingunum laut, og svo var einnig um hin íslenzku biskupsdæmi. Eins var
og um skipulag messunnar, og voru fyrirmælin um hætti messu- og tíðasöngs í hverju
biskupsdæmi nefnd orða og skráð í svonefndar orðubækur. Til eru 5 fornar íslenzkar
orðubækur, og hafa þær ekki verið rannsakaðar svo til fulls, að hægt sé að segja með
vissu, hvort nokkur þeirra sé Hólaorða, en ein þeirra gæti hugsanlega komið til greina
(AM. 679 4to). Jón úr Grunnavík tilfærir titil og bókarlok öðruvísi eftir Breviarium
Holense en sömu partar af Breviarium Nidrosiense hljóða, en fyllilega þó að efni til
með þeim svip og sniði, sem yfirleitt var á þessum pörtum tíðabóka um þessar mund-
ir. Styður þetta mjög traustið á því, að Jón tilfæri þetta rétt. Þá er eitt enn, sem styður
mjög trúverðugleika Jóns í þessu atriði. A tveim stöðum í frásögnum sínum af þessari
tíðabók nefnir Jón Grunnvíkingur herra Jón Arason með latínuheitum og kallar hann
í annað skiptið „Johannes Arae filius“, en í hitt „Johannes Arasonius“. í titli tíðabók-
arinnar er herra Jón hins vegar kallaður „Joannes Arneri“, og er af þessu bersýnilegt,
að Jóni úr Grunnavík var ekki eðlilegt að nefna herra Jón þann veg á latínu, en þess
vegna og er líklegt, að heitið í titlinum sé rétt tilfært hjá honum. Nú gerist það einkenni-
lega, að í síðari frásögn Jóns úr Grunnavík af tíðabókinni „leiðréttir“ hann þetta.
Hefur áður verið minnzt á þessa frásögn í öðru sambandi, en þar segir að lokum:
„Missionale Nidarosiense var eitt hið fyrsta, sem prentað var á Hólum, hér um 1535—
6 eður 7, það er í 4to, með rauðum lemmatibus, en í fyrirsögninni er órétt kallað
auspiciis Domini Joh. Arneri pro Araei vel Araesonii“.42 Með þessu sýnist Jón ekki
vera að leiðrétta uppskrift sína á tillinum, eins og Halldór Hermannsson virðist
halda,43 heldur frekar hið upprunalega orðalag titilsins. En þessi leiðrétting er röng,
því „Arneri“ er rétt, enda kemur það tvisvar fyrir í uppskrift Jóns á titlinum. Rétt um
þessar mundir var nefnilega sá siður hér að latneska íslenzk föðurheiti svona. í latn-
esku staðarbréfi herra Jóns Arasonar til síra Olafs Hjaltasonar fyrir Laufási, dagsettu