Réttur - 01.01.1955, Page 47

RÉTTUR
47
misjafnt farið. Á sumum þeirra er rannsóknum skammt komið,
fáar staðreyndir kunnar. Þar getur rökhyggjan ekki skilað mikl-
um árangri — og hætt við að skýringartilgáturnar verði hugar-
burður einn. Annarsstaðar er fyrir hendi mikið staðreyndasafn
lítt unnið. Þar verður rökhyggjan að láta til sín taka, tengja saman
athuganir og gera úr kenningu. Það er fyrst er slík úrvinnsla hefur
farið fram, að menn öðlast nokkurt yfirlit yfir rannsóknarsviðið
og koma auga á þau vandamál og vandkvæði, sem þar er um
að ræða.
En rökhyggjan ein — út af fyrir sig — getur ekki miðlað okkur
verulegri þekkingu. Sé ekki leitað til reynslunnar, duga hugsunar-
reglurnar einar sér skammt í því skyni, árangurinn yrði ein-
göngu ófrjó skólastik. Draumur miðaldamanna um „Ars magna",
röklistina miklu, sem leitt gæti í ljós samhengi og hinztu rök alls
sem er út frá örfáum frumhugtökum, reyndist hjómið eitt. En
í tengslum við aðra þætti vitsmunalífsins, skynjanir vorar og
störf er rökhyggjan einn hinn mikilsverðasti þáttur í mann-
legri þekkingaröflun.
HUGHYGGJA OG NÁTTÚRUVÍSINDI
Það mun flestra manna mál, að aldrei hafi framfarir náttúru-
vísindanna verið jafnstórstígar og á tuttugustu öldinni. Menn
hafa krufið og kannað efnisheiminn í ríkara mæli en nokkru sinni
fyrr. Það kom í ljós, að atómið var ekkert ódeili í bókstaflegri
merkingu þess orðs, ekki hinzti óumbreytanlegi hornsteinninn í
byggingu alheimsins, heldur heil veröld og breytileg, með kjarna
og elektrónum. Rafmagn og ljós reyndust búa yfir eigindum
efnisins, massa og orku; þetta voru sérstök hreyfingarform efnis
og gátu breytzt hvort í annað. Það sýndi sig, að frumefnin voru
síður en svo óumbreytanleg, radíum gat breytzt í blý o. s. frv.
Jafnframt tókst svo mönnum að hagnýta þessa margvíslegu
þekkingu við ýmiskonar starfrækslu, og er beizlun kjarnorkunn-
ar þar nýjasta og mikilvægasta skrefið.
En samtímis því sem þessi sigurganga vísindanna hefur orðið