Réttur - 01.01.1955, Side 59

RÉTTUR
59
Hugmvndirnar um gott og illt eru þjóSfélagslegt fyrirbæri.
Þær vakna þá fyrst, er menn taka að lifa í samfélagi og velja af
ráðnum hug milli tiltekinna athafna eða hluta. Ekkert er gott
eða illt í sjálfu sér, heldur í afstöðu sinni og áorkan gagnvart
samfélaginu og einstaklingum þess. Með þessum nafngiftum legg-
ur samfélagið mat á, hvað það telur sér j:il heilla eða böls.
Siðferðishugmyndir hvers þjóðfélags mótast af gerð þess og
hagsmunum og breytast með því. Meðan þjóðfélagið er samstæð
heild og einstaklingar þess hafa sömu hagsmuni og svipaða að-
stöðu, eru siðgæðishugmyndirnar einnig samfelldar og sameigin-
legar öllum einstaklingum þess. En þegar samfélagið klofnar í
sérstakar stéttir og hagsmunahópa, rofnar sú eining, cr áður ríkti
í siðferðilegurn efnum. Hver stétt mótar siðgæðishugmyndirnar
samkvæmt hagsmunum sínum og aðstöðu. Siðgæðismatið verður
mismunandi og sundurleitt, enda þótt hugmyndir ríkjandi stéttar
ráði jafnan mestu. Hún gerir sér og ávallt sérstakt far um að inn-
ræta þær öllum almenningi, enda er það eitt af skilyrðum til þess,
að henni takist að halda völdum sínum og aðstöðu.
Siðgæðishugmyndirnar eru þannig vaxnar upp úr hagsmunum
og aðstöðu samfélagsins, stétta þess og einstaklinga, þær eru
samofnar tilfinningalífinu og tíðum tengdar erfðavenjum og
trú og hjúpaðar margvíslegri helgi.
Gott og illt eru sem sé breytileg og afstæð hugtök. Það, sem ein
stéttin álítur gott, telur önnur kannski illt. En eru þá engin ráð til
að gera upp á milli ólíkra siðferðishugmynda hverju sinni? Eru
afstaða og mat hinna ýmsu stétta og hagsmunahópa síðustu dóms-
orðin í því efni og öll jafnrétthá? Eru öll „hnitkerfi” þar jafn-
gild? Að vísu ekki. Loka-mælikvarðinn er framvinda samfélags-
ins, stefnan fram á við til frjórra og auðugra lífs, barátta hins
nýja og fullkomnara gegn hinu gamla og úrelta. Það sem þjónar
þessari framvindu teljum vér gott, hitt sem tefur hana og hnekkir
henni illt.
Einkar skörp og skemmtileg er skilgreining höfundar á kenn-
ingunum um tilgang og tæki. Annars vegar er þar sjónarmið
jesúítanna, sem töldu, að tilgangurinn helgaði tækin — og allt