Réttur - 01.01.1955, Blaðsíða 54

54
RÉTTUR
hætti „sannanir" og „röksemdir" þessara tveggja sköpunarkenn-
inga. En öll viðleitni í þá átt hefur orðið vita árangurslaus, og
er það nokkur ábending um raungildi þeirra.
STIGBREYTINGAR EFNISINS OG LÍFIÐ
Það er alkunna, að trúarkenningarnar og hin frumspekilega,
vélræna efnishyggja leiða að lokum til sömu niðurstöðu, lenda í
sömu höfn. Mörgum hefur þótt þetta furðulegt, en það er reyndar
auðskilið, þegar þess er gætt, að forsendur og hugsunaraðferðir
þeirra eru af sama toga. Trúarkenningunum er það sameiginlegt,
að þær sértaka hin innri hreyfiöfl hluta og lífvera sem og and- •
legar eigindir mannsins og gera að sjálfstæðri verund (töframætti
og allskonar guðumj utan og ofan við þann heim, sem þau eru
rurinin frá. Þá er ekkert eftir nema stirðnuð veröld og tóm ker,
sem biása verður lífi í og fylla — og þar verða töframögnin og
guðirnir að koma til. Hin vélræna, frumspekilega efnishyggja fer
líkt að, hún sér ekki hina innri spennu, hin andstæðu skaur og
sjálfshreyfingu hlutanna, en lætur allt slíkt lönd og leið. Hin
innri kvika fyrirbæranna er þar með fyrir borð, vélgengið eitt
eftir. Heimurinn er skýrður sem aflvél eða klukkuverk, en slíkar
vélar ganga ekki af sjálfu sér, það þarf að knýja þær, draga þær
upp. Hvernig hefur það gerzt? Við þeirri spurningu kann fulltrúi
hinnar vélrænu efnishvggju ekkert svar, eða neyðist að grípa til
trúarlegra skýringa.
Hin vélræna, ódíalektiska efnishyggja gerir í reynd ráð fyrir,
að öll fyrirbæri hlutveruleikans séu reist á samskonar frumeind-
um, sem eigi sér engin auðkenni nema rúmtak og tregðu; munur
hinna einstöku fyrirbæra eða þróunarstiga stafi eingöngu af mis-
munandi fjölda og ólíkum tengslum eindanna í kerfinu. Ekkert
raunverulega nýtt geti komið fram, heldur aðeins mismunandi
tengsl eða samsetning þess sem fyrir var.
Eitt meginsjónarmið hinnar díalektisku efnishyggju er hins-
vegar, að hlutirnir og „frumpartar" þeirra búi yfir margvíslegustu
eigindum, sem ekki verði skýrðar til fulls með megindarbreyting-
um einum saman. Hún iítur svo á, að hvert nýtt þróunarstig eigi