Andvari - 01.01.1975, Side 36

34
BERGSTEINN JÓNSSON
ANDVARI
kyns vitneskja fengin úr prentuðum landafræðiritum á íslenzku og ýmiss konar
þekking úr útlendum ritum. Fer sögum af þó nokkrum bændum og bændasonum,
sem orðið höfðu sér út um ótrúlega mikla málakunnáttu árin sem verið var
að búa sig undir Brasilíuför. Þessi árin höfðu líka lestrarfélög víða risið á
legg, og þau bafa auðveldað mörgurn að komast höndum undir hagnýtar fræði-
bækur og vafalaust líka velsmurðan áróður, sem mjög var á ferli, þegar hér
var komið sögu. Var hann kostaður af mörgum aðilum, svo sem stjórnum
Bandaríkjanna og Kanada, einstakra ríkja og fylkja, þar sem verið var að nema
lönd, og járnbrautarfélögum, sem mikilla bagsmuna áttu að gæta og var mjög
í mun, að nýopnaðar lendur byggðust sem fyrst og þéttast.
Snemma árs 1873 komu saman á Eyjardalsá í Bárðardal fulltrúar þeirra
Þingeyinga, sem orðið böfðu við kalli Þorláks Gunnars Jónssonar bónda á
Stórutjörnum og vildu notfæra sér auglýst tilboð Guðmundar Lambertsens
agents í Reykjavík, umboðsmanns Allan skipafélagsins. Var það félag þá og lengi
einn atbafnasamasti fólksflytjandinn frá Evrópu og vestur um haf. Þorlákur
bafði fengið ódrepandi áhuga á Ameríkuferðum og beitt sér fyrir því sumarið
1872, að sonur hans Páll, ungur stúdent, hvarf frá fyrirhugaðri för til Kaup-
mannahafnarháskóla, en gerðist þess í stað eins konar frumherji sveitunga
sinna og landa, sem síðar héldu vestur um haf.
Með Páli fóru auk annarra Flaraldur bróðir hans ásamt konu sinni,
Maríu Sigurðardóttur frá Ljósavatni; og Flans Thorgrimsen, einkasonur Guð-
mundar faktors. Þess ber að geta, að þeir voru svilar, Þorlákur á Stórutjörnum
og Guðmundur Thorgrimsen. Er varla að efa, að suður á Eyrarbakka megi rekja
rætur vesturfaraáhugans, sem svo skyndilega og ákaft virðist hafa gripið um
sig á Stórutjörnum. Áhugi Guðmundar á flutningum þessum hefur ekki
haggað honum sjálfum. En hann virðist hafa horft með velþóknun á eftir
Hans Baagpe, sem enn var innan við tvítugt, þegar hann fór (fæddur 1853),
horfinn frá skólanámi og afhuga því að verða embættismaður. Segir góð heimild,
að hann hafi dreymt stóra drauma um tröllaukinn búskap vestan hafs. En
forlögin láta ekki að sér hæða. Svo fór, að þessi raddfagri og söngelski ungi
maður hóf fljótlega skólagöngu aftur, eftir að vestur kom, og linnti hann ekki
lestri fyrr en hann var orðinn prestlærður. Síðan var hann langa ævi þjónandi
sálusorgari ýmissa safnaða, norskra og íslenzkra, aðallega í Norður-Dakota.
Flér er annars ekki ætlunin að dvelja við æviferil einstakra manna, ekki
einu sinni þeirra, sem lengst og bezt leiddu lýðinn. En þess er raunar að gæta,
að sr. Hans hefur sjaldan og lítt verið minnzt á Islandi. Virðist hann fyrr og
síðar að rnestu hafa horfið í skugga aðsópsmeiri kollega.