Andvari - 01.01.1979, Page 47

ANDVARI
45
SÍNUM AUGUM LITUR IIVER Á SILFRIÐ
úr verzlunarumsvifum einstaklinga, en
þrátt fyrir minnkandi verzlun fór álit
kaupmanna vaxandi innan gríska sam-
félagsins. Grikkir voru nú settir á bekk
með Armeníumönnum og Gyðingum
undir erlendri yfirstjórn, og þeim stóð
sjaldnast til boða að verða embættis-
menn, hermenn eða menntamenn. Hins
vegar gátu þeir unnið sig upp á verzlun-
arsviðinu, og í Smyrna, Syra og Hydra,
að ógleymdri Konstantinopel-Istambul,
reis upp grísk yfirstétt útgerðarmanna
og stórkaupmanna. Með þessum mönn-
um þróaðist hugmyndin um frjálst
Grikkland, og það voru peningar þeirra
og skip, sem riðu baggamuninn, er frels-
isstríðið gegn Tyrkjum hófst 1821.
Vert er að hugleiða þetta, þegar okk-
ur blöskrar peningadýrkunin í Grikk-
landi nútímans. Um leið væri fróðlegt
að vita, hvers vegna kaupmenn og auð-
kýfingar eru ekki eins hátt skrifaðir á
Norðurlöndum. Hjá okkur voru kon-
unglegir embættismenn og jarðeigendur
- bæði óðalseigendur og bændur - löng-
um taldir máttarstólpar þjóðfélagsins,
meðan verzlun gegndi ekki jafnmikil-
vægu hlutverki. Þess vegna urðu hinir
nýríku borgarar 19. aldar að skreyta
sig með titlum og temja sér klæðilega
hlédrægni í öllu tali um peninga. Okk-
ur hefur því veitzt tiltölulega auðvelt að
kúvenda frá skefjalausu einkaframtaki
yfir í allsherjar skriffinnskuþjóðfélag.
Hjá okkur er það gömul hefð að tryggja
sig ekki með peningum, heldur skipulagi
og ríkisforsjá, en það er enn eldri hefð
i Grikklandi að treysta engu nema gló-
andi gulli.
Þeir sem ætla sér að afnema auð-
hyggju í Grikklandi geta því búizt við
öflugri mótspyrnu. Hún er runnin þjóð-
tnni í merg og bein, svo að forréttinda-
stéttirnar eru ekki einar um að halda í
ríkjandi þjóðskipulag. Fátæka fólkið
heldur fastast í heimanmundinn og
áhugi á einbýlishúsum er svo almennur,
að jafnvel stórborgir eins og Aþena og
Þessaloniki státa af stórum einbýlishúsa-
hverfum. Þá, sem lifa á vinnu sinni og
hina fjölmörgu er hafa ofan fyrir sér
með alls konar braski, er ekki hægt að
flokka eftir stéttum. Við skulum taka
litlu eyjuna okkar sem dæmi. Hún er
vissulega engin verzlunarmiðstöð, en
það eru engar ýkjur, að hér eru rekin
nokkur hundruð sjálfstæð verzlunarfyr-
irtæki, og vitanlega tilheyrir ekkert
þeirra verzlanasamsteypu, samvinnufé-
lagi né öðrum samtökum. Búðirnar eru
allar í einkaeign og reknar af kaup-
mönnum og fjölskyldum þeirra, sem
eru alltaf til taks fyrir innan eða öllu
heldur utan búðarborðið. Stóru fyrir-
tækin koma aðeins óbeint við sögu með
því að veita smákaupmönnunum umboð
fyrir vörur sínar. Meira að segja jafn-
landsþekkt stofnun og Joniski-bankinn
birtist okkur í mynd duglegs vefnaðar-
vörukaupmanns. Fulltrúi olíufélaganna
er fyrrverandi asnareki, sem afgreiðir
benzín úr einu olíudælunni, sem til er
á eynni. Hann kann hvorki að lesa né
skrifa, en skilur tölurnar á mælinum,
svo að þetta bjargast allt saman.
Fegursta dæmið um verzlunarvit
fólksins er geðsjúkrahúsið hérna. Sú
stofnun hefur svo sannarlega sloppið
við nýtízkuhugmyndir, og einu öruggu
áhrif hennar eru þau, að sjúklingurinn
tapar hér glórunni fyrir fullt og allt. hafi
hann haft einhvern snefil af henni, þegar
hann var lagður inn. Ég hef aldrei heyrt
þess getið, að af þeim rúmlega 3000
sjúklingum, sem dveljast á hælinu, hafi
einn einasti útskrifazt sem heilbrigður
maður. Reglurnar eru afar strangar:
enginn fær að fara út fyrir landareign
sjúkrahússins, enginn fær að hafa neitt
út af fyrir sig, allt er bannað, sem hægt