Andvari - 01.01.1979, Blaðsíða 92

90
ÁRNI KRISTJÁNSSON
ANDVARI
eyga, munaðargjarna meinlætamanns og ástríðufulla vonardýrlings, Lohengrins,
Tannhausers, Tristans, Siegfrieds, Parsifals, - Richards Wagners.
Það er í senn hrífandi og átakanlegt að lesa úr þessum myndum líf hins róm-
antíska ástamanns og píslargöngu hans um lífsins stigu alltaf á flótta frá einurn
stað til annars undan lánardrottnum og tollheimtumönnum, undan refsinornum
örlaga sinna og demónum ástarinnar, þar til hann loks fann athvarf og skjól undir
verndarvæng hins vitskerta Bajarakonungs, Luðvíks II„ sem dýrkaði Lohengrin
og tók hann sér ti! fyrirmyndar; sagt er, að hann hafi siglt um nætur, íklæddur
silfurbrynju með hjálm á höfði á vötnurn lands síns og reist sér ævintýralega kastala
í skógum þess.
Eg beindi þó athygli minni einkum að þeirri deild safnsins, er sýnir gestinum
sögu ,,Niflungahringsins“, sem er öndvegisverk Wagners eða „magnum opus“
og tók 28 ár af ævi hans að semja. Hér má í myndasögu og handrita fylgjast með
tilurð þess frá frumdrögum til fullkomnunar. Fyrsta hugmynd Wagners var að
semja aðeins einn leik, „Dauða Siegfrieds", úr efni, er hann sótti í þýzka miðalda-
kvæðið „Das Nibelungenlied". En brátt varð honum ljóst, að verkið krafðist rniklu
víðtækari útlistunar og forsendu en hægt væri að koma fyrir í einum leikþætti
eða söngleik, og óx verkið þannig í höndum hans og huga, að úr varð að lokum
sú heimssköpunar-saga, er við nú þekkjum. Hann leitaði víða til fanga, í frum-
heimildum norrænnar goðafræði, er skráðar eru í Eddum Islendinga, Völsunga-
sögu og öðrum fornsögum, svo sem áður er sagt. Hann fékk hugmyndir úr þýzkurn
ævintýrum svo sem sögunni af ófælna drengnum, sem kunni ekki að hræðast, úr
sögunni af Völundi smið og víðar að, en breytti öllu sér í vil eins og skáldum er
títt. Hann hóf að semja leiktextann árið 1848, er hann var hálfþrítugur að aldri,
samdi síðan leikina „Rínargullið“, „Valkyrjuna", „Siegfried” og „Ragnarök” eða
„Ragnarökkur“ (sbr. ,,Götterdámmerung“) á árunum 1853-74, en inn á milli
„Tristan og Isold“. Hann var kominn á sjötugsaldur, þegar þessu mikla verki
lauk. Það var einkar hrífandi og fróðlegt að skoða öll handritin að verkinu, sem
í safninu eru geymd.
Meðan við stöndum þarna við, eru leiknir þættir úr söngleikum Wagners á
grammófón, - gamlar plötur með röddum heimsfrægra, nú löngu liðinna Wagner-
söngvara. Isoldes Liebestod hljómar um salinn. Enginn - hugsa ég - hefir sungið
ástinni annan eins söng - hinni jarðnesku ást, sem ber dauðaþrána í brjósti sér.
Og mér koma orð í hug; „Gleymdu samt ekki Mozart,“ sagði Sigfús Einarsson eitt
sinn við ungan Wagnerdýrkanda. Nú heyrist mér þessum orðum hvíslað í eyra mér.
Mozart, sem bar himneska ást í jarðnesku hjarta.
Það er mál að hverfa héðan og gott að koma út í sumargoluna og sólskinið og
heyra hinn lausnarþreyjandi skilnaðarsöng ísoldar deyja inn í þögnina að baki sér.
Eg sezt á bekk í hallargarðinum og læt tónasveiminn líða mér úr huga.
Astin, sem Wagner kallar Minne, þ. e. munuð í víðtækum skilningi, var örlaga-
þráður lífs hans og listar. Lohengrin, Gralsriddarinn, stígur niður af helgu fjalli
til að njóta faðmlagsins Elsu; Tannháuser duflar við frú Venus, en dreymir um ást
Elísabetar, hinnar hreinu og björtu meyjar; Tristan þráir brúðkaupsnótt dauðans
með ísold, hina eilífu ástarsælu, - en Parsifal vinnur kórónu kærleikans með
skírlífi sínu. Einnig í „Hringnum“ er ástin kveikur atburðarásarinnar; andstæða