Andvari - 01.01.1979, Qupperneq 56

VILHJÁLMUR Þ. GÍSLASON:
Jónas Guðlaugsson skáld
Kringum seinustu aldamót var fjör og kraftur í íslenzku þjóðlífi og úrslita-
umbrot í stjórnmálum og mikill vöxtur í atvinnulífi. Skáldin gerðust stjórnmála-
menn og stjórnmálamennirnir skáld, eins og algengt hefur reyndar verið í íslenzkri
sögu. Plato hafði að vísu í gamla daga í Grikklandi þá skoðun, að skáldum bæri
að bægja sem allra mest frá áhrifum á landsmál. Ekki var þetta íslenzk skoðun,
og á þeirri tímamótaöld, sem hér ræðir um, voru höfuðskáld valdamenn og
stjórnsýslumenn. Ýmsir helztu menn, sem blöðunum stýrðu, voru einnig meðal
höfuðskálda í eldri kynslóð, og ungir menn bættust við. Einn þeirra var Jónas
Guðlaugsson. Nú er að vísu nokkuð fennt yfir hann í þessari fylkingu og þó
ómaklega. Hannes Pétursson gaf út úrval íslenzkra kvæða hans 1957. Hann
var yngstur í þeim nýja skáldaflokki, sem um aldamótin ruddist fram í stjórnmálin
og blaðamennskuna. Hann var svo ungur, að hann þurfti að segja skakkt til um
aldur sinn og gera sig eldri en hann var til þess að komast sem ábyrgðarmaður
út í blaðaútgáfu á ísafirði, með öðrum ungum höfundi, Guðmundi skólaskáldi.
Þetta var 1906, þegar þeir stofnuðu blaðið Valinn. Jónas Guðlaugsson er talinn
ritstjóri hans og eigandi, en Guðmundur skólaskáld meðritstjóri.
Jónas Guðlaugsson var prestssonur, fæddur á Staðarhrauni 27. ágúst 1887 og
settist í Lærða skólann 1901. Hann gaf út fyrstu kvæðabók sína, Vorblóm, árið
1905 og aðra með Sigurði frá Arnarholti, Sigurði slembi, árið eftir. Honum lá á,
og hann var hvei’gi hræddur.
Jónas Guðlaugsson var af ætt skálda og umsýslumanna, og hafa þeir frændur
fengizt við hvorttveggja fram á þennan dag, ritstörf og framkvæmdir. Sr. Guð-
laugur Guðmundsson, faðir Jónasar (f. 1853), gaf út Ljóðmæli (1925), og annar
sonur prestsins, Kristján Guðlaugsson hæstaréttarlögmaður, ritstjóri og formaður
Loftleiða, gaf út kvæðabókina Skuggar (1927).
Vorblóm var ekki stórbrotin bók og víst ekki við því að búast, og skáldið
sagði þá sjálft, að þess mætti minnast, „ef mönnum þykir eitthvað viðvaningslega
gert, að höfundurinn er aðeins átján ára“. Næsta bókin, Tvístirnið, er fjölbreytt-
ari og fallegri ljóðabók og hlutur Sigurðar að vísu oft snjallari eða þroskameiri.
Sigurður var nær áratug eldri en Jónas. Hann sagði mér, að Jónas Guðlaugsson
hefði átt upptökin að útgáfu kvæðanna, sjálfur hefði hann þá verið hikandi og
óframfærinn. Hann varð aldrei mikilvirkur, en vandvirkur listamaður, orðfagur
og bragsnjallur og ágætur þýðari. Hann var einnig rnjög vel ritfær á laust mál,
skrifaði stundum harða gagnrýni og fjöruga og fróðlega minningaþætti. Hann