Andvari - 01.01.1979, Qupperneq 57

ANDVARI
JÓNAS GUÐLAUGSSON SKÁLD
55
var ekki eins ólmur í dægurmálum og Jónas Guðlaugsson gat stundum orðið, en
lét samt nokkur framkvæmdamál vel til sín taka. Tvístirnið var að efni til nokkur
hefðbundin frelsis- og föðurlandskvæði, náttúrukvæði og ástakvæði og söngvar,
en í formi þeirra og hljóðfalli var sumt skemmtilega nýtt. Sigurður frá Arnarholti
hélt svo að segja alla tíð áfram í þessum ljóðastíl, en Jónas Guðlaugsson barst
fljótlega inn á aðra stigi, pólitísk viðfangsefni, gagnrýni og hvatningarkvæði.
Þegar Jónas Guðlaugsson kom fyrst fram á sjónarsviðið, var þannig ástatt,
að langri stjórnskipunardeilu var lokið með stofnun Heimastjórnarinnar í Reykja-
vík. Tvennar eða réttara sagt þrennar úrlausnir höfðu áður verið aðalhitamálin,
Benedizkan svonefnda, þá Valtýskan og í þriðja lagi sú stefna, sem lengst gekk
í sjálfstæðismálum, skilnaðurinn. Hún hafði áður skotið upp kollinum, en var á
þessum árum mest og ákveðnast haldið fram af Þorsteini Gíslasyni í Sunnanfara
og Islandi. Hún virðist þá um tíma hafa átt mikil ítök í ungum mönnum, þó að
það yrði ekki hún, heldur Valtýskan, sem markaði rnest hagnýtar stjórnmáladeilur
næstu ára. Jónas Guðlaugsson er einmitt gott dæmi þess, hvernig öldur þessara
hreyfinga brotnuðu þá í unglingi milli fimmtán ára og tvítugs, og af því að hann
var óvenju bráðþroska, framgjarn og ófeiminn, er hægt að fylgja þessu betur hjá
honum en flestum öðrum jafnöldrum hans.
Það var stjórnmálaáhuginn, sem mest einkenndi Jónas Guðlaugsson um þess-
ar mundir, bæði kvæði hans, - t. d. fánakvæði, - og greinar. Það má segja, að
uppistaðan í hugsunahætti hans þá hafi fyrst og fremst verið sá almenni frelsis-
andi, sem lá enn í landinu fyrir áhrif eða arfleifð Jóns Sigurðssonar, sem þá var
orðinn frelsishetja fólksins. í öðru lagi kom til bergmálið af íslendingabrag Jóns
Olafssonar, sem um allmörg ár kom títt á tungu fólks á mannfundum. í þriðja
lagi svo áhrif frá skilnaðargreinum. En hin svonefnda praktiska pólitík Jónasar
Guðlaugssonar var þó mest ákveðin af öðru, sem sé af stefnu og ákvörðunum
þeirra manna, sem höfðu flokksforystu stjórnarandstæðinga eftir 1904. Það var
ráðið suður í Reykjavík, að Jónas Guðlaugsson gerðist ritstjóri fyrir blaði stjórnar-
andstæðinga á ísafirði og stofnaði Valinn í ágústlok 1906. Mest eða nær eingöngu
voru það þó ísfirðingar, sem fjárhagslega stóðu að stofnun hans og kostuðu hann,
svo sem Sigfús Bjarnarson, Jóakim Jóakimsson. Sigurður Kristjánsson úrsmiður
og Pétur Oddsson í Bolungarvík. Lögðu þeir Jónasi fjögur þúsund krónur til blaðs-
ins, og entust þær í eitt ár. Jónas var í Latínuskólanum, þegar þetta gerðist, og
hætti námi til þess að fara í blaðamennskuna. Það var ekki öldungis eins út úr
og sumir gætu nú ætlað, að fara í blaðamennsku vestur á Isafjörð á þeim árum.
Þar höfðu einmitt gerzt ýmis helztu róstumál tímabilsins. Þar höfðu setið stjórn-
málaforingjar og skáld og þjóðkunnir menn, eins og Skúli Thoroddsen og Hannes
Hafstein. Skúli gaf þar út Þjóðviljann, en blað Hannesar þar var Vestri, sem
Kristián H. Jónsson var ritstjóri að, en þeir Árni Sveinsson og Jón Laxdal stjórn-
uðu ásamt honum. Þar hafði Hannes Hafstein um eitt skeið skrifað allmikið um
stjórnmál. Þau þjóðmál, sem Jónas Guðlaugsson og félagi hans, Guðmundur
skólaskáld, létu mest til sín taka, var fánamálið og héldu fast fram bláhvíta fán-
anum og voru einnig að öðru leyti mjög ákveðnir landvarnarmenn.
Valurinn var myndarblað að umbroti og letri, flutti allgóðar staðarfréttir og
hafði mikið af verzlunarauglýsingum styrktarmanna sinna. Þar birtust ýmsar