Andvari - 01.01.1979, Side 73

ANDVARJ
HALLÆRI OG HNEYKSLISMÁL
71
hreppum sýslunnar hafa margir orðið að kaupa korn til fóðurs kúm sínum og ám
og þar við stofnað sér í miklar skuldir. . . Hjá allmörgum hafa skepnurnar, er þeir
keyptu kornið til fóðurs, drepizt síðar.
Þessar fregnir leiddu til þess, að ritstjóri Skuldar skrifaði:
Það horfir vafalaust til mikilla vandræða víða um land á komandi vetri og vori;
skepnufellir virðist víða sjálfsagður, sumpart sakir heyleysis og sumpart af því, að
fólkið getur enga aðra björg sér veitt en að skera ofan í sig það, sem eftir verður
af gripunum, til að bjarga lífinu, og er sagt, að fé muni víða verða rýrt til frálags
í haust sakir hors eftir gróðurlaust sumarið. En jafnvel mannfellir af bjargarskorti
virðist munu vofa yfir í sumum plássum, t. d. þar sem menn hafa misst allar eða
svo að kalla allar skepnur úr hor síðasta vetur, og hafa þó hleypt sér í stórskuldir
fyrst, til að kaupa korn í gripina, sem svo loksins hefir eigi komið að haldi.
Það var ekki nema von, að samskotanefndin tryði þessu, og erfitt er að sjá,
hvernig hægt sé að vantreysta skýrslunum. Að vísu urðu þær til þess, að Snæ-
fellsness- og Hnappadalssýslunefndin fékk 10.000 kr. hallærislán, en aðrar skýrsl-
ur sýna líka, að mikil kreppa var á Vesturlandi á þessu ári. Varla hefði það
borgað sig fyrir embættismennina, þótt svikulir væru, að falsa tíundarframtalið,
en samkvæmt Árbók Snæfellinga og Hnappdæla, sem samin er a'f Árna Halldóri
Hannessyni (Lbs. 616 4to), var tíundarframtal sýslunnar 1881 1652 hundruð,
en 1882 aðeins 789 hundruð, eða um 52 prósentum lægra. Ástandið batnaði
lítið eitt 1883, þegar framtalið nam 922 hundruðum.
Um mislingana leikur enginn V'afi, að þeir ollu þjóðinni allmiklum skaða.
Bæði voru þeir banvænir í mörgum tilfellum, og svo breiddust þeir út „eins og
einhver hraðboði tálmunarlaust frá Reykjavík og hnekkti stórlega öllum fram-
kvæmdum um helzta atvinnutímann“ (Skuld 10. nóvember 1882). Ekki er alveg
víst, hvað þeir voru margir sem dóu úr mislingunum, þar eð dánarorsökin var
ekki alltaf skrásett, en talið er, að sóttin hafi drepið rúm 1600 manns (Eir I
1899, bls. 4). En manntjónið varð meira en svo, af því að mislingarnir reyndust
sérlega banvænir ófrískum konum. Árið 1881 fæddust 2437 á íslandi, en 2393
dóu, en 1882 fæddust aðeins 1945, en 3353 dóu.
Um árferðið ber öllum vitnum saman, að veturinn 1880-1881 var með
þeim verstu, sem þekkzt hafa hér á landi, enda almennt kallaður „frostavetur-
inn mikli“. Furðulítill skepnumissir varð þó þennan vetur, en það var að þakka
hinu ágætu sumri 1880, þegar heyfengur var óvenju mikill víðast hvar á land-
inu. Þó mun ekki hafa verið afgangs hey, þegar löksins voraði 1881. Grasbrest-
ur var mikill alls staðar á landinu 1881, og þótt veturinn 1881-1882 væri hvergi
eins harður og veturinn næst á undan, svo að féð var á mörgum stöðum tekið
frekar seint á gjöf, skall á mesta illvirðri á páskum, þegar ’fóðurbjörg var þrotin.
Þá lagðist lílka hafísinn að Norður- og Austurlandi og lá þar sumstaðar allt fram
J ágústlok.
Helzt mætti gizka á, að ísinn væri orsök Iþess, að Hilmar Finsen og aðrir