Andvari - 01.01.2004, Page 133

ANDVARI
STEPHAN G. OG MÓDERNISMINN
131
í þessum óði Stephans til nýsköpunar sem varðveitir tengslin við rætur
sínar er hann að kveðast á við séríslensku rímnahefðina. Elsta ríman sem
varðveist hefur er „eftir Einar Gilsson, sem var lögmaður 1368-69“, en hefð-
in er talin hafa átt sér einhverja forsögu.13 Samræðan tekur til Kolbeins
Jöklaraskálds sem fulltrúa hefðbundins alþýðukveðskapar og Gríms Thom-
sens sem fulltrúa lærðs kveðskapar. Samræðan við Grím skýrir inngangs-
kafla kvæðisins, sem Sigurði finnst vera „torskildastur“ og ekki í augljósu
samhengi við megininntakið (142). Inngangurinn byggir á þjóðsögunni
„Kölski kvongast" og kynnir konu Kölska, sem Sigurði finnst vera „ofauk-
ið“ í kvæðinu (121, 142). Hún var svo úrill og skömmótt að Kölski hraktist
frá henni þar til hann hafði snúið aftur til stórbýlis föður síns og gerst Höfð-
ingi, handgenginn dönsku ríki og kirkju. Frúnni svipar því allnokkuð til
skáldskapargyðju Gríms, sem skammaði íslendinga óspart fyrir atkvæða-
leysi. Endalok rimmunnar eru þá táknrænt þau, í hálfkæringslegum glettum
Stephans við fyrirrennara sína, að Höfðinginn Grímur er kominn á vald per-
sónugervings íslensku alþýðuhefðarinnar, Kolbeins Grímssonar. Grímur
blæs nýju lífi í alþýðuskáldskap: endurskapar rímnahefðina og vikivaka, og
endurtúlkar þjóð- og fornsögur. Háttaval Stephans í „Kolbeinslagi“ er því
mjög táknrænt og verður ekki aðskilið frá áherslunni á nauðsyn þess að fella
íslenska ljóðahefð að nýjum háttum svo hún deyi ekki út fyrir sakir erlendra
áhrifa.
V. „þessi litla lýzka í rómnum “
Stakhentur háttur tekur einnig á sig táknræna merkingu, en þó af allnokkuð
öðrum toga. Stakhendan er talin hafa borist inn í enska Ijóðahefð í þýðingum
jarlsins af Surrey á köflum úr Eneasarkviðu á sextándu öld.14 Hún er órímuð
og að jafnaði fimm bragliðir í hverri línu. Hún lætur lítið yfir sér, og er talin
falla vel að enskri málhrynjandi, en af enskum háttum er hún þó talin vera sá
strembnasti að kveða af fimi. Stakhendan breiddist út víða um lönd, í leikrit-
um og söguljóðum, á síðari hluta 18. aldar, þ. á m. til íslands.13 En sýnilegt
er að Stephan hefur upphaflega lært þessa „rímleysu“, sem hann kallaði stak-
henduna, af leikritum Williams Shakespeares, sem hann lofar í kvæði sem
hann nefnir „Ræningjann“ (3: 214; I: 154-56). Eins og kemur fram í Land-
nemanum mikla, þá hafði hann einmitt lesið „öll verk Shakespeares“ vetur-
inn sem hann kvað stakhentu ræðuna sem hann hélt við vígslu skólahússins
í Garðar (237). Þessi „Ræða“ (1882), sem var fyrsta stakhendan sem Stephan
orti, er ekki bundin í ljóðstafi að íslenskum hætti.16
í seinni stakhendum notar Stephan háttinn táknrænt. Að hluta til er háttur-
inn tákngerving um enska nýsköpun á fomri, órímaðri, sam-evrópskri, eða