Andvari - 01.01.2004, Page 150

148
MARION LERNER
ANDVARI
Kvæðið birtist í fyrsta árgangi Fjölnis árið 1835.32 í kvæðinu standa þess-
ar línur fyrst í þátíð og eru svo endurteknar í nútíð. Bergur vitnar einungis í
síðamefndu útfærsluna. Kvæðið „Island“ er ort undir elegískum hætti og
snýst ekki fyrst og fremst um náttúrudýrkun heldur um pólitíska baráttu fyrir
sjálfstæði íslensku þjóðarinnar. I fyrsta hluta kvæðisins er fjallað um þjóðina
á gullöld hennar og minnst á hetjumar sem komu saman á Þingvöllum og
sem íslendingar þekkja best úr íslendingasögunum. En í síðari hlutanum er
fjallað um þá döpru sjón að þingbúðir forfeðranna eru orðnar að fjárrétt og
Lögberg að leikvelli fyrir böm og fugla. Kvæðið tjáir djúp vonbrigði skálds-
ins og óánægju. Frægð íslensku þjóðarinnar er fallin í gleymsku og sagan
með henni.
En Bergur Vigfússon virðist ekki vera að reyna að minna á þessa sögu.
Hann notar ljóðlínumar til að draga upp fallega mynd af landinu. Þetta þýðir
að hann túlkar þær á nýjan hátt. Fyrir honum eru þær fögur lýsing á náttúru
landsins og bera enga neikvæða eða gagnrýna merkingu með sér. Hann sér
óblandna náttúrudýrkun í þessari lýsingu. Hið gagnrýna pólitíska innihald
kvæðisins skiptir hann litlu máli.
Það sem mestu máli skiptir er hins vegar að „Island“ er venjulega flokkað
undir ættjarðarljóð og Jónas Hallgrímsson er höfuðskáld rómantískrar þjóð-
emiskenndar og náttúrudýrkunar á Islandi. Rómantíkin og náttúran verða
ekki „íslenskari“ en hjá Jónasi - að minnsta kosti ekki í túlkun seinni tíma
manna. Því er það engin tilviljun að Bergur vitnar í grein sinni einmitt í
Jónas. Hann er um miðja 20. öld orðinn þjóðskáld íslendinga og þjóðhetja.
Með því að vitna í ákveðnar línur úr kvæði Jónasar vitnar Bergur í raun-
inni um leið í rómantíska skeiðið og þaðan í sögualdarskeiðið í íslenskum
bókmenntum, þ.e. í bókmenntaarf þjóðarinnar. Eins og Astráður Eysteinsson
bendir á í bók sinni Tvímœli er í fyrsta árgangi Fjölnis „komin í gang öflug
bókmenntasöguleg vél sem ... hafnar sögulegri miðlun; í hinni rómantísku
orðræðu ríkir þjóðemisleg nálœgð og sú beina snerting við bókmenntaarfinn
sem enn mótar mjög hefðarskilning íslendinga undir lok tuttugustu aldar."33
Það sem Astráður á við er að hið sögulega fljót sem ætti að vera á milli
samtíma hinna rómantísku Fjölnismanna annars vegar og miðaldasamfélags-
ins hins vegar hefur verið brúað. Tvö söguskeið eru þannig tengd saman yfir
tímans regindjúp. Tækið - ef svo má segja - til að tengja þau saman er
bókmenntimar. Bergur talar út frá þriðja söguskeiði en hér er í rauninni um
tvöföldun þessa ferlis að ræða: Frá fyrra hluta 20. aldar (samtíma Bergs) er
stokkið yfir í fyrra hluta 19. aldar (Fjölnismenn og rómantíska skeiðið) og
þaðan í söguöldina (miðaldasamfélagið og Islendingasögur). Þar með vitnar
Bergur ekki aðeins í einstakar línur úr rómantísku kvæði, sem hann jafnframt
einfaldar og túlkar sem náttúrudýrkun, heldur um leið í íslenskan bókmennta-
arf frá miðöldum sem skiptir ótrúlega miklu máli í vitund þjóðarinnar.