Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1955, Blaðsíða 35
halldór kiljan laxness
17
er langáhrifamesta stílbragð Hall-
dórs, og það einkennir flestar bæk-
ur hans þar sem ádeilu kennir;
hefur það gert þær oft fáránlegar og
öfugmælakenndar, og er sú orsök
til að hann hefur orðið slíkur fleinn
1 holdi landa sinna, þeirra er ekki
fylgdust með honum í skoðunum,
að hann hefur því nær ávallt
hneykslað þá með nýjum bókum
smum. List hans í persónugerð er
^ikil, hvort sem hann virðist draga
menn sína og konur eftir lifandi
fyrirmyndum, eða höggva þær til
s]alfur. Salka er einfalt náttúrubarn
að eðli, en ávalt vaxinn öllum þeim
erfiðleikum sem að henni steðja.
Hún er tákn heilbrigðrar alþýðu
þorpsins, og andstæða móður sinnar,
Sern ferst fyrir sakir veikleika síns.
Steinþór, sjóari, drykkjurútur,
skáld og bulla er viðamikill maður
r heimi þorpsins, en mér virðist
ann heldur bera merki axarhöggva
öfundar en Salka. Arnaldur er
ornmúnisti, hugsjónamaður, sem
Vantar bein í nef. Menn hafa bent á
jneðferðina á honum og Bogesen,
^aupmanni þorpsins, til þess að
°yna að höfundur fer ekki í mann-
Sfeinarálit eftir skoðunum sínum,
eldur lætur það viðgangast að full-
rui íhaldsins sé miklu meiri maður
°§ skemmtilegri en fulltrúi hinnar
flnu sönnu trúar sósíalismans. En
Petta er eitt af mörgum dæmum
j^ess að Halldór metur meir innri
gnaal verks eða manngerðar
Jl dur en boðskap þann er verkið á
hoða frá sjónarmiði jafnaðar-
^ennskunnar. En yfirleitt má segja
^ sósíalistiska sjónarmið hafi
e ið honum einstaka nýja útýn yfir
s enzkt líf, 0g mér er mjög til efs
að myndir hans úr íslenzku þjóðlífi
hefðu orðið jafnlifandi og skarpar
ef hann hefði ekki séð þær frá þess-
um nýtízku kögunarhóli sínum. Og
virðist mér þetta sérstaklega skýrt
um Sölku-Völku og Sjálfstætt fólk.
Til eru þó menn, eins og Kristján
Albertsson, íhaldsmaður, sem ætlar
að þetta sjónarmið hafi spillt list
hans, skal og eigi fortaka að þess
kunni að finnast dæmi. Stíll Sölku-
Völku var allólíkur stíl Vefarans,
en nýr og ferskur með bragði af
Reykjavíkurmállýzku, þótt víðar
væri föng til hans dregin. Væri ekki
ólíkt, að eitthvað hefði slæðst með
af Vesturlandi ef það er rétt, sem
mælt mun vera, að Óseyri við Axlar-
fjörð sé að nokkru dregin eftir
Bolungarvík við ísafjörð.
Tvær smærri bækur komu á hæla
Sölku-Völku: Fótaták manna (1933)
og leikritið Straumrof (1934). Bók
hin fyrrnefnda er safn af smásögum,
þó einni í lengra lagi „Ungfrúin
góða og húsið“. Það er meistaralega
írónisk saga um hégómaskap og apa-
skap heldra fólks í litlu þorpi. En
smásagan „Nýja ísland“ er átakan-
leg saga af vonbrigðum landnáms-
manns í Vesturheimi, saga sem
mjög hneykslaði Svein gamla Þor-
valdsson í Riverton þegar Halldór
las hana þar upp á samkomu. Leik-
ritið er skrifað í anda Freuds og
lýsir vandræðum í lífi athafna-
lausrar yfirstéttarkonu í Reykjavík.
Snemma vetrar 1926 gekk Halldór
á skíðum yfir heiðar milli Austur-
og Norðurlands. Snjóbylur rak hann
og félaga hans til að taka gistingu í
Sænautaseli, einu minnsta kotinu í
Jökuldalsheiði. Kotið var því nær
fennt í kaf, en í því voru hey og