Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1955, Blaðsíða 43

halldór kiljan laxness
25
heldur býr í henni margfaldað stolt
fornaldarkvenna. Þegar hún fær
ekki bezta mann landsins, Arnas
Arnæus, þá kastar hún sér í fangið
á þeim versta, drykkjusvola sem
selur hana bókstaflega fyrir brenni-
vín. Kristileg auðmýkt aldarinnar
á eins illa við þessa konu og Ragn-
heiði Brynjólfsdóttur Kambans, og
þegar hún í sögulok verður byskups-
frú í Skálholti þá afsakar byskupinn
sig með dæmi Hallgríms Péturs-
sonar sem átti Tyrkja-Guddu hund-
heiðna.
Þá er hér Arnas Arnæus, kóngsins
vinur, vísindalegur skjalaritari,
assessor consistorii og prófessor
antiquitatum Danorum. Arnas, eða
Árni Magnússon, birtist fyrst í koti
Jóns Hreggviðssonar, leitandi að
handritum 1 rúmbotni móður hans
hkþrárrar. Hann finnur þar sex
blöð úr Skáldu, bók bókanna, svo
fúin að ekki var hægt að nota þau
í skinnbrókarbót, svo skorpin að
ekki var hægt að éta þau, þessvegna
énotuð. Næst er Arnas í Khöfn
giftur danskri flegðu til fjár, til að
geta keypt bækur. Á bókum stend-
Ur að hún hafi verið „ein heimu-
iegur húskross“ fyrir Árna, og gerir
Halldór ekki minna úr því en efni
stendur til. En Halldór lætur Jón
klarteinsson, íslenzkan stúdent-
ræfil í Khöfn, innblásinn af Bakkusi,
Segja Jóni Hreggviðssyni sann-
leikann um Árna:
>»Ég ætla að trúa þér fyrir leynd-
armáli . . . Við eigum ekki nema
einu mann og síðan öngan meir.
Ekkert meir . . . Hann hefur fengið
þ06!- allar, allar sem máli skifta.
sem hann náði ekki á kirkju-
ic|ftum og í eldhússkrókum eða í
mygluðum rúmbælum keypti hann
af stórhöfðingjum og ríkisbændum
fyrir jarðir og peninga þangað til
allt hans fólk stóð uppi öreiga, og
var hann þó kominn af stórmennum.
Qg þær sem höfðu verið fluttar úr
landi elti hann uppi ríki úr ríki
þangað til hann fann þær, þessa í
Svíþjóð, hina í Norvegi, nú í Sax-
landi, þá 1 Bæheimi, Hollandi, Eng-
landi’, Skotlandi og Frans, já allar
götur suður í Rómu. Hann keypti
gull af okrurum til að borga þær,
gull 1 belgjum, gull í kútum, og
aldrei heyrðist hann prútta um verð.
Sumar keypti hann af byskupum og
ábótum, aðrar af greifum, hertog-
um, kjörfurstum og stólkonungum,
nokkrar af sjálfum páfanum; —
þangað til búslóðarmissir og svart-
hol blasti við. Og aldrei um eilífð
verður til neitt ísland utan það ís-
land sem Arnas Arnæus hefur keypt
fyrir sitt líf.“
Höfundur varar menn sjálfur við
að skoða rit sitt sögulegt, en satt
bezt að segja er fleira í því en
margur mun ætla tekið beint ur
heimildum 18. aldar. En að sjálf-
sögðu er meðferð heimilda og
manna, frjáls, enda er bæði mönn-
um og atburðum snuið í takn og
teygt svo úr hvorumtveggja að þeir
lúti lögmálum verksins sjálfs. Góð
dæmi eru hin afskræmilega flagð-
kona Árna Magnússonar og hinn
eigi síður afskræmilegi drykkju-
rútur Magnús í Bræðratungu. Þessi
skötuhjú vega salt i bókinni til þess
að meta og mæla fórnir söguhetj-
anna, Árna og hins ljósa mans. Stíll
verksins er mjög margbreyttur en
yfirleitt heldur stuttorður á svipað-
an hátt og íslendingasögur. Fyrir