Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1955, Blaðsíða 84
DR. ÁSKELL LÖVE:
Oft verður löng
í Núpasveit á mótum Axarfjarðar
og Melrakkasléttu er lágt en all-
bratt fjall, sem nefnist Valþjófs-
staðafjall. Það stendur eitt sér um-
girt láglendi eða breiðum dölum á
alla vegu, en þótt þetta láglendi
liggi vel við sól, er það hálffyllt af
melhólum og getur varla talizt
gróðursælt. Sennilega er það að
kenna hinum eilífa vindbelgingi, að
skógarkjarr vex ekki á þessum
slóðum, en lyngmóar eru hér fjöl-
breyttari en víðasthvar á íslandi.
í gilbrekkum ofan við bæinn Val-
þjófsstaði eru fjalldrapi og kræki-
lyng og eitthvað af víði það hávaxin,
að þau geta skýlt öðrum lingerðari
jurtum, og eins festir þar oftar snjó
en annars staðar í þessari snjóléttu
sveit. Flestar jurtir þessa svæðis eru
hinar sömu og á skjólbetri stöðum
í Axarfirði og þar því fátt markvert
fyrir þann, sem reynir að lesa í bók
náttúrunnar. Samt var það í þess-
um vinalegu brekkum við Valþjófs-
staðagilið, að Stefán Stefánsson, höf-
undur Flóru íslands, safnaði nokkr-
um grasstráum í júlílok árið 1895,
og vissi þó ekki, að þau voru af
einni hinna sjaldgæfustu og merki-
legustu tegunda, sem vaxa villtar á
íslandi.
Grasstráin, sem Stefán tók af
sömu rælni og þegar grasafræðing-
ar safna jurtum á ferðalögum, eru í
hæsta máta merkileg, en þó er ef
til vill hægt að benda á aðrar ís-
lenzkar jurtir álíka markverðar. En
saga af litlu strái
því hefi ég valið þessi strá til frá-
sagnar, að saga þeirra skýrir betur
vinnuaðferðir og viðhorf grasafræð-
inga en saga flestra annara íslenzkra
jurta.
Ef til vill hefir Stefán safnað þess-
um stráum vegna þess, að honum
virtust þau ólík öðrum grösum. Um
þetta verður ekkert sagt, því að
hann skrifaði ekki nafn á miðann,
sem fylgir eintökunum í Grasasafn-
inu í Kaupmannahöfn. Danski grasa-
fræðingurinn Gelert ákvarðaði
grasið og taldi það vera venjulegan
húsapunt, sem er aðfluttur til ts-
lands, og þar eð húsapuntur er ekki
sjaldgæfur, eru eintökin frá Val-
þjófsstaðafjalli ekki nefnd sérstak-
lega í Flóru íslands. Aftur á móti
er þar getið eintaka sömu tegundar,
sem Stefán safnaði ellefu mánuðum
áður við Stóruvelli í Bárðardal
innanverðum, en þau eru nefnd bla-
hveiti og sennilega ákvörðuð af
Stefáni sjáifum. Allar jurtir eru
ætíð nefndar latnesku nafni, og
Stefán kallaði bláhveitið Agropyron
violaceum, eins og Daninn Lange
taldi réttast hálfum öðrum áratug
áður. Fyrri hluta nafnsins, eða sett-
kvíslarheitið, má þýða með orðinu
villihveiti (úr grísku: agros=villtur’
og pyros=hveiti), en síðari hlutinn
þýðir fjólublár og á við litinn a
axinu. Þegar Stefán skírði íslenzku
tegundina bláhveiti, var það rét
nefni á eintökum frá Eyjafirði og
Skagafirði, en ekki á stráunum ur