Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1955, Blaðsíða 58

40
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
eða gróteskum andstæðum og öfug-
mælum til þess að ganga fram af
lesendum sínum og láta þá eftir
gapandi og dolfallna, óvitandi hvort
þeir eigi að bregðast við með hrin-
um eða hrosskæti. Halldór hefur
verið meistari í þessari öfugmæla-
list síðan hann skrifaði Vefarann.
Einkum hefur honum látið að
draga skopmyndir í ljósi veruleik-
ans af mönnum sem hafa ósveigjan-
lega trú eða heimspeki: kaþólsku
Vefarans, sjálfstæði Bjarts, hetju-
skap Þorgeirs Hávarssonar. En í
Gerplu er það jafnvel ekki hetju-
skapurinn gegn veruleikanum ein-
um, heldur líka gegn kristnum dómi
miðalda og gegn frumstæðum
kommúnisma Grænlendinga. Þetta
gerir Gerplu að óvenjulega marg-
rödduðu listaverki og skemmtilegu.
í öfugmælaleik þessum hefur Hall-
dór lengi minnt á Cervantes, enda
hefur Don. Quijote jafnlengi verið
uppáhaldsrit Halldórs sjálfs. Hvort
hann lifi það að lýsa sjálfum sér
sem Don Quijote sósíalismans er
eftir að vita, en engin sólarmerki
benda í þá átt, þótt margir and-
kommúnistar mundu bíða þess með
eftirvæntingu.
Til skýringar þessari andstæðulist
Halldórs mætti segja að hann hefði
lært hana við kné fóstru sinnar, ís-
lenzkrar náttúru, þar sem á leikast
eldur og ís, langdegisbirta og
skammdegismyrkur, stórhríð og
fögur uppstytta, fjöll og dalir, svört
apalhraun og græn engi, allt þetta
landnám trölla, dverga, drauga og
huldufólks auk þeirra útilegumanna,
sem Halldór trúir ekki á, og hins
margslungna stóreinkennilega fólks,
sem Halldór ekki aðeins trúir á
heldur hefur gert ódauðlegt í
verkum sínum.
Eitt er víst að Halldór skrifar
ekki svo í andstæðum af lærdómi
einum, þótt forlærður sé, heldur af
því að andstæðurnar búa í hans
eigin barmi. Og er þá farinn hringur
að upphafi þessa máls, þar sem á það
var bent að um hann togast útþrá
íslendings heima en heimfýsi hans
erlendis, það er, íslendingurinn og
heimsborgarinn berjast um sál hans.
Þegar hann skrifaði Vefarann virt-
ist heimsborgarinn ætla að hafa
yfirhöndina, en síðan hann fór að
leggja sig eftir sögu þjóðar sinnar og
einkum eftir íslendingasögunum þá
hafa rætur hans við heimaland sitt
gróið svo að tæplega sýnist verða
um bætt. Hann tekur Ólafs sögu
helga fram yfir guðspjöllin og sýnir
þar með að í raun og veru hefur
hann sama bókmenntasmekk og
rammíslenzka kerlingin sem sagði:
„Ekki er gaman að guðspjöllunum,
enginn er í þeim bardaginn."
Enn hefur ekki verið minnst á
eina andstæðu, og hana ekki lítils-
verða: reipdrátt milli listar hans og
trúar. Á kaþólsku árunum var hér
mikil hætta á ferðum; hann ætlaði
sér að fórna list sinni eins og öðru
á altari Guðsins og verða óskrifandi
meinlætamaður. En síðan hann tók
sósíalisma hefur sú hætta aldrei
komið til greina; hann hefur aldrei
látið sér til hugar koma að haetta
að semja skáldrit til þess að kasta
sér inn í stjórnmálabaráttuna, en
hins vegar aldrei bundist þess að
leggja þar orð í belg sem honurn
þótti nauðsyn til bera, og mun and-
stæðingum hans í skoðunum hafa
þótt hann þar nógu skeleggur samt-