Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1955, Blaðsíða 90

72
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ISLENDINGA
lá um norðanvert Atlantshaf, er hitt
engu síður öruggt, að nokkrar jurtir
hafa borizt til landsins miklu síðar
og þó löngu fyrir lok jökultímans.
Þetta hefir þó ekki orðið fyllilega
ljóst fyrr en hin síðustu ár, vegna
þess að áður hafa íslenzkar jurtir
ekki verið bornar nógu rækilega
saman við ættingja sína austan hafs
og vestan. Nokkrar jurtir íslenzkar
eru ekki til á Norðurlöndum né
vestan íslands, heldur eru þær al-
gengar á Bretlandseyjum og í Suð-
austur-Evrópu. Aðrar tegundir vaxa
á íslandi og í Suður-Noregi, en
hvergi annars staðar. Örfáar teg-
undir vaxa að auki á einstaka stað á
Suður-Grænlandi. Allar þessar jurt-
ir benda til þess, að fræ hafi getað
borizt vestur á bóginn frekar seint,
og ýms rök hníga að þeirri skoðun,
að flutningurinn hljóti að hafa verið
um landbrú og áður en síðasta ís-
aldarskeiðið hófst. En það er enn
ráðgáta, hvernig staðið getur á því,
að mun færri tegundir hafa farið um
þessi tengsl austur á bóginn en
vestur. Stefánshveitið er eitt þessara
örfáu grasa.
Allflókin rök, sem styðjast við
rannsóknir á þróunarsögu margra
jurta, útbreiðslu þeirra á íslandi og
erlendis, sem og jurtaleifum frá
jökultímanum á íslandi, virðast
benda til þess, að allar þessar teg-
undir hafi borizt til landsins að
öðru hlýviðrisskeiðinu loknu, en
áður en síðasta hlýviðrisskeiðið
hófst, eða með öðrum orðum á næst-
síðustu ísöld. Þá var sjávarborð
lægra en nokkru sinni fyrr eða
síðar, þótt jöklar hafi þrýst löndun-
um niður líka, og neðansjávar-
hryggurinn í norðanverðu Atlants-
hafinu hefir sennilega verið ofan-
sjávar, svo að jurtir gátu komizt yfir
land frá Ameríku til Skotlands og
öfugt. Ein þessara jurta var Stefáns-
hveitið. Ákveðin rök hníga að þeirri
skoðun, að þetta gras hafi verið
seint á ferð, svo að það hafi rétt
sloppið í land á Skotlandi, þegar
sjórinn flæddi aftur yfir hrygginn,
og á leiðinni frá Ameríku hafði það
tapað miklu af þeirri fjölbreytni,
sem enn einkennir tegundina 1
Vesturheimi. Á Skotlandi hefir það
ekki dreifzt mjög langt frá þeim
stað, þar sem það kom fyrst í land,
en sennilega hefir það verið nokkuð
víða á íslandi, þegar síðasta ísaldar-
skeiðið hófst. En að því kuldaskeiði
loknu hafði fjölbreytni þess í báð-
um löndunum þorrið svo mjög, að
því var með öllu ókleift að dreifa
sér langt frá þeim slóðum, þar sem
það hafði þraukað af fimbulvetur-
inn. Þess vegna er Stefánshveitið
enn í dag, tíu þúsund árum eftm
jökultímann, ein sjaldgæfasta jm't
Skotlands og íslands, þótt það sé al-
gengt í Ameríku, þar sem það hafði
getað flúið kuldana suður fyr^r
jökla.
Þau lögmál, sem ráða þróun teg-
undanna í köldum löndum °S
ákveða, hvaða tegund breytist og
hvernig, eða hvaða tegund getur
flutzt um óravegu um skeið, en síðan
orðið algerlega staðbundin, eru enn
hulin ráðgáta. Þegar sú gáta verður
ráðin, mun Stefánshveitið ver a
einn lyklanna, því að mjög f^ar
jurtir aðrar virðast heppilegri 1
slíkra rannsókna. Fá íslenzk groS
eiga sér það sem af er merkari sögu,
hvað sem síðar kann að verða.