Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1955, Blaðsíða 56

38
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
að heyja sér listbrögð úr íslend-
ingasögum:
„Raunsæi og sannskynjun er
miðaldaskáldi ókunnugt áhugamál,
enda á hvaða tíma sem er óskiljan-
leg hugmynd þeim manni sem álítur
tunguna tæki til að lofa guð og
efla dýrð hans . . . Vestrænn skáld-
skapur virðir því aðeins hlutinn,
yrkisefnið, að hann megi þjóna að
boða annað en sjálfan sig, að hann
tákni annað en hann er.“
Upphaf raunsæi á Vesturlöndum
má rekja til endurreisnarstefnunn-
ar. í Hómer og höggmyndum
Grikkja kunnu menn að dá hluti og
menn eins og þeir voru, og á endur-
reisnartímabili fóru menn að hafa
gaman af raunsæum æfisögum ein-
kennilegra manna svipuðum Egils
sögu. Eflaust hafa raunsæir drættir
fylgt nýklassíkinni eða upplýsing-
arstefnunni, en færra hefur verið
um þá í rómantíkinni, úr því Frakk-
ar gerðu uppreisn gegn henni með
realismanum eða raunsæisstefn-
unni, sem áður er nefnd. Þegar ný
alda reis eftir þetta þá kölluðu
Frakkar hana symbólismus eða
táknstefnu, eflaust af því að tákn-
vísin var drjúgur þáttur hennar.
Guttormur J. Guttormsson er ein-
hver hreinræktaðasti táknvísimaður
meðal íslendinga. Á Norðurlöndum
var Jóhannes Jörgensen, kaþólskur
lærifaðir Halldórs, táknvís höfund-
ur. En milli stríða varð raunsæin
aftur hávær, bæði yfirraunsæi og
superrealismus þeirra Frakkanna
og James Joyce og raunsæi í ádeilu-
ritum, sem þá var nóg af, hvort sem
hún var hálfneikvæð eða trúarleg
eins og hjá Aldous Huxley, eða
hvort hún varð sósíalistisk eins og í
ritum Upton Sinclair, Sinclair
Lewis og Halldórs Kiljans Laxness.
Þess má enn geta að á síðari árum
hefur táknvísi verið rannsökuð af
heimspekingunum Ernst Cassirer
(1874—1945, Ritgerð um manninn
1944) og Susan K. Langer (Heim-
speki í nýrri ióntegund, 1942), hin
síðari bókin í tuttugu og fimm senta
útgáfu amerískri. Þessir spakvitr-
ingar kveða skýrt á um það að orð
séu ávalt og aðeins tákn þess er
þau merkja og eigi aðeins tungu-
mál manns heldur líka helgisögur
og siðir, trú og guðfræði, saga og
vísindi séu ekki annað en táknkerfi
mikil.
Með uppeldi Halldórs í þessu
aldarumhverfi er ekki að furða þótt
táknvísin renni viðstöðulítið úr
penna hans ekki síður en raunvísin,
enda er verk hans ef vel er að gáð
fullt tákna og stórmerkja.
Ef litið er á söguhetjur Halldórs,
þá táknar Salka-Valka óspillta al-
þýðu í þorpum íslands, Ugla þá
óspilltu sveitaalþýðu, sem er að
flykkjast til Reykjavíkur. Bjartur
táknar einyrkja landsins, sem á öll-
um öldum hefur lapið sultinn úr
skel, og eigi aðeins á íslandi heldur
um heim allan.
Ólafur Ljósvíkingur táknar ljos
andans meðal íslenzkrar alþýðu og
það guðs lamb sem burt ber heiraS'
ins synd og kvelst fyrir veröld alla
og með veröld allri.
Jón Hreggviðsson táknar eitil*
hörku íslenzkrar alþýðu ódræprar,
hið ljósa man draum hennar og stolt,
Arnas Arnæus mannvit hennar og
speki.
Sigurlína á leið suður táknar al-
þýðuna í hamingjuleit eins og inn'