Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1955, Blaðsíða 32

14
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
Halldór var spesíalisti í á þessum
árum, áttu menn helzt að skrifa
beint úr djúpum undirvitundar
sinnar því nær ósjálfráða skrift,
lausa við hömlur skynseminnar. Að
vísu játar Halldór að tæplega nokk-
uð frá sinni hendi nema dálítið í
kvæðunum „Unglingurinn í skógin-
um“ og „Rhodimenia palmata“ og
einstaka glepsur í Vefaranum geti
kallast yfir-raunsæilegt. Enn hitt er
ekki að efa að þessar kenningar —
og dæmi Þórbergs — hefur leyst
allar hömlur, kippt burt öllum
stíflum frá flóðgáttum anda hans,
enda mælskuflóðið eftir því. Þessi
nýi fossandi stíll er alveg óþekktur
í eldri skáldritum hans, en finnst á
bréfum frá sama tíma, enda er mikið
af Vefaranum í bréfastíl, og þegar
Halldór var að hugsa um að skrifa
hann, bað hann vini sína að senda
sér bréf sín af því að hann ætlaði að
nota þau í slíkt verk.
Síðan Bréf til Láru kom út 1924
hafði engin bók valdið þvílíkum
stormi undrandi hneykslunar og
Vefarinn þegar hann kom 1927.
Þetta var eigi aðeins hinum nýja
stíl að kenna, heldur líka hinu, að
hér bárust íslendingum hugmyndir
sem löngu höfðu fullhneykslað les-
endur í Evrópu, svo sem kven-
haturskenningar Strindbergs og
Weiningers og kenningar Freuds um
hin illu undirdjúp mannssálarinnar.
Hér bættu ekki um kenningar hinna
frönsku dekadenta svo sem lof kyn-
villunnar, en þær voru nýjar af nál.
Mönnum sem dáðu anda fornbók-
menntanna og vöktu yfir samheng-
inu í íslenzkum bókmenntum, leizt
ekki á blikuna. Guðmundur Finn-
bogason reit hinn fræga dóm sinn:
„Vélstrokkað tilberasmjör,“ en
Nordal kvað höfundinn hafa farið á
túr í Evrópumenningu illri og góðri
og ekki skilað aðföngunum full-
meltum. Meira skilnings naut Hall-
dór af hinum yngri mönnum eins
og Tómasi skáldi Guðmundssyni, en
enginn fagnaði honum þó svo sem
Kristján Albertsson aðalgagnrýnir
íhaldsmanna en merkilega frjáls-
lyndur í bókmenntadómum: „Loks-
ins, loksins, tilkomumikið skáldrit,
sem rís eins og hamraborg upp úr
flatneskju íslenzkrar ljóða- og
sagnagerðar síðustu ára! ísland
hefur eignast nýtt stórskáld — það
er blátt áfram skylda vor að viður-
kenna það með fögnuði. Halldór
Kiljan Laxness hefur ritað þessa
sögu á 24. aldursári sínu. Ég efast
um að það komi fyrir einu sinni á
aldarfjórðungi að skáld á þeim aldri
semji jafnsnjallt verk og þessi saga
hans er. Á 64. gráðu norðlægrar
breiddar hefur það aldrei fyrr
gerst.“ Og ennfremur: „Þróun tíma-
borins íslenzks sögustíls tekur hálfr-
ar aldar stökk með þessari bók
Halldórs Kiljan Laxness." (Vaka
1927, 306). Ég efast um að ástæða
hafi verið til að láta sér þykja
vænna um Nóbelsverðlaunin en um
þenna dóm ungra íslendinga við
framkomu fyrsta stórverks höfund-
arins. Sjálfur sagði Laxness ein-
hverntíma þegar hann var að reyna
að fá Vefarann þýddan á ensku, að
hann efaðist um að Vefarinn væri
síður sönn European Tragedy en
American Tragedy Dreisers væri
amerísk. Og í hinni miklu bók sinni
um Vefarann (1954) telur Pétur
Hallberg það vafasamt hvort nokk-
uð annað land á Norðurlöndum eigi