Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1955, Blaðsíða 106
88
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
undan þessari kvöð, og er bezt að
láta hann sjálfan skýra afstöðu sína
í bréfi til Eggerts Jóhannssonar 23.
desember 1904:
Þá til efnisins. Ég vissi, hvern
veg sakir stóðu. Magnús hafði skrif-
að mér tvö bréf, eftir áfallið, og ég
svaraði. Ég vissi, hvað hann meinti,
þó hann segði það ekki nema undir
fótinn. Ég reyndi að tala í hann
kjark, en ekki gerði ég nú betur. Ég
vil honum sannarlega vel, skil, hve
hörundsár hann er og bara vor-
kenni það, en álasa ekki — en sit í
vandræðum. Það vildi ég, að ég gæti
gefið honum svo sem fimm fjórð-
unga af kæruleysi mínu — ég hefði
sjálfsagt bjargálnir af því samt.
Ég sé ekki, að dómur Árna sé slíkt
skaðræði. Maðurinn sjálfur er enn
ekki bókmenntastórlax, sem vitnað
verður til. Hann á það kannske eftir.
Dómurinn er einhliða yfirgrip, sem
engan krók gerir að leita neins, sem
betur fer. Matthías og Kuchler,
báðir nafnfrægir, lofa Magnús, og
alþýðan kaupir upp ritið, svo nærri
kvað uppselt — er ekki svona lagað-
ur bráðabirgðadómur vel viðunandi
í þessari upp-og-niður veröld?
Meistarastykki fá öfundardóm, sé
öðru ekki til að dreifa.
Þá reifar Stephan það sjónarmið
sitt, að sá, sem færi mál sjálfur,
eigi ekki að vera dómarinn líka, en
snýr sér loks að viðhorfi sínu til
skáldsagna og segir þá m. a.:
Við skáldsögur er mér verst lagið
að eiga. Ég yfirgaf þær fyrir löngu,
aðeins les þær stöku sinnum, eina og
eina, til gamans, ekki til gagn-skoð-
unar. Viljandi er ég þar ekki heima.
í upphafi var í eðli mínu nokkuð,
sem er í ætt við skáldskap. Kvæði
mín sýna það. í þeim flestum er
sögubrot — frá „Heimskautaförun-
um“ gegnum „Loft gamla á Vaðli“
ofan til „Innri mission“. Það er það,
sem Helga Pétursson o. fl. árar fyrir,
þegar þeir eru að gizka á, hvað orðið
hefði, ef ég hefði oftar ritað óbundið
mál. En kringumstæður breyttu
þessu í mér. Tími minn var tóm
aðskot og löng tómstundaleysa;
sögufjörið sofnaði út á þeim seina-
gangi eða var byggt út af yngra
efni og nýrra. Ég gat ekki haldið
sömu hitunni við um tugi ára. Þvi
gerði ég ljóð, en reyndi að gleyma
sögum. Ég er ánægður; ljóðagerð er
elzt og bezt allra dísanna og verður
til veraldar enda. En þegar maður
viljandi forðast fornvinina, verður
maður óglöggur á þá. Svo er ég-
Stephan skrifaði Magnúsi bréf
viku síðar (30. des. 1904) og telur
þar enn í hann kjark með svipuðum
rökum og fram koma í bréfinu til
Eggerts. Um þá ákvörðun Magnúsar
að neita — í bili a. m. k. — góðu
tilboði, er hann hafði fengið 1
Brazilíufarana, segir Stephan svo
m. a.:
Islenzkar bókmenntir eru til að-
eins sem „brauðlaus list“, frá upP'
hafi bókmálsins. Jónas og Bjarm
kváðu í þegjandi þögn allra nema
örfárra vina, yfir samræðum. Þa
voru engin blöð til að geta um Þa;
og ef að var til blað, var það ek 1
blaðasiður. Munur er nú á —■ ja^n'
vel þó einhver Árni-Páll taki mann
í karphúsið. Og því finnst mér, a
þú hefðir ekki átt að hafna allgé u
boði, Magnús minn, þó einn n
dómur gengi þér þunglega. Ný bo
og betri er hvers höfundar bez a
vörn fyrir lögréttu bókmenntanna