Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1955, Blaðsíða 48

30
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
minnir Halldór á það að það væri
siður hermanna í leiðöngrum að
hafa fyrir sér þrennar tylftir ó-
vopnaðra manna, og hafi sú tiltala
haldist síðan og þótt kurteisishern-
aður, enda má kalla að slíkt séu
kristileg kærleiksverk í samanburði
við sprengjuna í Hiroshima, þar
sem einn óhultur flugmaður hafði
fyrir sér 78,000 manns. En þar sem
fólk á við svo grimma höfðingja og
ófriðsama að búa getur ekki hjá því
farið að hjá því vaxi óskin um að
engir höfðingjar væru til, eins og hjá
Skagfirðingum á Sturlungaöld.
í sálmi um skifti sín við Guð
segir Halldór:
Áður var Kajams öldursæla mynd
hin eina línkind farandmanns
í borgum
og Don Quijote. Dyggð þín var
svo blind,
ó Don Quijote í öllum mínum
sorgum.
Það er kannske óþarfi að rifja
það upp fyrir íslenzkum lesendum,
að þessi sorglegi spænski farand-
riddari og hrakfallabálkur lifði
allur í riddarasögum, sem á hans
dögum voru gengnar úr gildi sem
lifanda líf. Það er hugmyndaheimur
hans gegn veruleikanum sem er
inntak sögu hans. Hann berst við
vindmyllur, að því að hann álítur
að óvinir sínir hafi með göldrum
snúizt í þetta form; því miður verð-
ur reyndin önnur: vindmylla er ekki
annað en vindmylla, illa hæf til
riddaralegrar árásar. Einkenni ridd-
arans sorglega er fullkomin tryggð
við hugmyndaheim riddarasögunn-
ar og jafnfullkomin blinda á allt
annað. Slíkt hugarfar hefur eflaust
legið mjög nærri eðli Halldórs, svo
ekki var að furða þótt hann dýrkaði
hrakfallariddarann. Halldór tók
kristinn dóm kaþólskan með sömu
ærzlum og Don Quijote riddara-
sögurnar, enda er Vefarinn mikli
ekki annað en hreinræktaður kristi-
legur Don Quijote. í hans augum
er Guð orðinn allt, maðurinn ekk-
ert, svo manninum er bezt að leggj-
ast fyrir og deyja svo Drottinn geti
verið einn í dýrð sinni. Hugmynda-
kerfi kristninnar er prófað í reynd
í Vefaranum. En þetta er ekki sá
eini Don Quijote sem Halldór hefur
skapað því Bjarti í Sumarhúsum
kippir líka í það kyn. Hans trú er
trú á sjálfstæði einyrkjans, hans
höfuðdyggð er sparsemi á sér og
sínum (nema kindunum sínum)
hann kærir sig kollóttan þótt hann
og fólk hans svelti. Hugheimur hans
stangast allmjög á við veruleika
kotbúskaparins.
Tömdum við slík sjónarmið var
það freistandi fyrir Halldór að
bregða sér aftur í fornöld og sjá
hvernig mönnum með hrein-
ræktaðan hugmyndaheim hetju-
aldar myndi reiða af í þeim veru-
leika, sem umkringdi þá á aldamót-
um kristni og heiðni. Hvað átti
hetjan að gera ef sonur hennar var
veginn eða drepinn? Boðorð sæmd-
arinnar var einfalt: hefna. En Egill
orti Sonalorrek af því að hann gat
ekki hefnt sín á Rán og Ægi, Njáll
vildi heldur deyja en lifa við skömm
að sonum sínum vegnum, og Síðu-
Hallur vildi heldur lifa við skömm
og láta son sinn liggja óbættan hja
garði, heldur en að auka vandræði
með mönnum með hefndinni. Hall-