Hugur - 01.01.2007, Page 12

10
Andlegt lýðveldi án kreddu
ég nefndi áðan. í leiðsögn við gerð BA- og MA-ritgerða lýsir þetta sér til dæmis
í því að vera í senn harður, gera kröfur og hafa fjarlægð, en viðurkenna jafnframt
þetta svigrúm sem fólk þarf að fá ef það á að kynnast og tengjast sínum hug-
myndum. Eg held að ekki sé ýkja erfitt að leysa þetta í veruleikanum. Það er
kannski erfitt að fá þetta til að ganga upp sem heimspekikenningu, en í veruleik-
anum er þetta öllu einfaldara. Maður reynir að láta það ógert að selja nemendum
einhverja eina hugmynd. Maður veit að maður hefúr áhrif á suma nemendur og
aðra ekki, sumir eru sammála manni, aðrir ósammála, sumir eru leiðitamir, aðrir
þrjóskir. Maður reynir að setja sig í stellingar ritstjórans og spyrja nemandann:
„Hvað meinarðu hérna? Hvað erm að segja? Ertu búinn að gera sjálfúm þér grein
fyrir þessari hugmynd?“ Þetta tengist von minni um að heimspekin sé ef svo má
segja problem-solving-grttm. Þá meina ég ekki að hún eigi að glíma við einhver
smellin rökleg vandamál og klípusögur, heldur við raunveruleg viðfangsefni.
Geturðu nefnt dœmi um slik viðfangsefni?
Eg get nefnt tvenns konar dæmi. Eitt er það að margir heimspekinemar hér á
landi og víðar eru að glíma við verk sögulegra heimspekinga. Til eru margar túlk-
anir á þessum verkum. Það er klisjukennt að segja það, en það er satt. Þá birtist
þessi kennslufræði sem löngun til að fólk lesi heimspekinginn sjálfan og reyni að
finna hjá honum einhverja þræði og heildarsýn. Síðan er náttúrlega urmull af við-
fangsefnum í heimspekinni sem tengjast samtíma okkar með beinni hætti. Eg
tek sem dæmi eitt af því sem ég hef verið að skoða, sem eru hættur hugmynda-
fræðinnar: hvernig hugmyndafræði hefur tilhneigingu til að blinda mönnum sýn
á ólíkustu svið tilverunnar. Ég áforma að kenna málstofú um þetta efni á næstu
árum þar sem nemendur verða hvattir til að skoða hvernig hugmyndafræði virkar
í raunveruleikanum. Taka má dæmi úr stjórnmálum, trú, heimspeki og bók-
menntum um það hvernig hugmyndafræðileg sýn getur verið hættuleg. Mörg
slík dæmi eru til sem heimspekingar þurfa að skoða. Hér reynir bæði á hugtaka-
greiningu og empírískar rannsóknir.
Aður en við höldum lengra langar mig að biðja pig um upptalningu á annars vegar
peim heimspekingum sempú hefur kunnað best að meta (póttpeir séu ekki allir endilega
í uppáhaldi í augnablikinu) og hins vegarpeim heimspekiritum sempú hefur kunnað
best að meta. Eg bið um upptalningupvi mannifinnst eins og endalaust megifiera rök
fyrirpví að veljapennan eða hinn.
Ef við byrjum á heimspekingunum þá hefúr þetta verið breytilegt hjá mér eftir
æviskeiðum eins og þú gefúr í skyn í spurningu þinni. Ég hreifst mjög af Aristó-
telesi hérna einu sinni, og Nietzsche, Hume og William James. Nokkrir heim-
spekingar hafa flust til á listanum í áranna rás, til dæmis Descartes og Sókrates.
Ég leit á þá með hroka áður fyrr og taldi auðvelt að hafna hugmyndum þeirra, en
nú tróna þeir á toppnum sem uppáhaldshugsuðir mínir. Og svo eru aðrir sem
hafa færst neðar eftir því sem tíminn líður. Nú finnst mér sumt af því sem Nietz-
sche skrifaði barnalegra og styttra á veg komið en skrif Kants eða Descartes. Jam-