Hugur - 01.01.2007, Blaðsíða 57

Tilraun um tilfinningar
55
V
Nú er röðin komin að frásögum. Oft er sagt að lífið sé saga og víst er að tilfinn-
ingalífið er sagnkynja. Alltént telja fræðimenn á borð við Wilhelm Schapp og
Peter Goldie að geðshræringar séu ofnar inn í frásögur (Schapp 1976:156-157).18
Lítum á það hvernig Goldie rökstyður þessa kenningu. Hann segir að geðs-
hræringar séu venjulega flóknar, bundnar tímaskeiðum, dýnamískar og strúktúr-
eraðar. Að vera í geðshræringu þýðir að verða fyrir tilfinningareynslu á ákveðnum
tímaskeiðum. Ef ég hata Gunna árum saman finn ég til reiði í hans garð við og
við, á stuttum eða löngum tímabilum. Slík tilfinningareynsla inniheldur skynjanir,
hugsanir og kenndir af ýmsu tagi. Ég skynja Gunna sem drullusokk, finn til sárrar
reiði og hugsa „það ætti að kála kvikindinu". Auk þessa upplifi ég líkamlegar
breytingar og hneigðir af ýmsu tagi, m.a. tilhneigingu til að verða fyrir enn frekari
tilfinningareynslu eða breyta með tilteknum hætti. Líkamlega breytingin getur
verið sú að ég roðna við og við af reiði þegar ég hugsa um Gunna. Auk þess hef
ég tilhneigingu til að verða reiður þegar ég hugsa um helvítið. Geðshræringar eru
ekki kyrrstæðar eða gefnar, þær eru ferli. Þær breytast venjulega, þættir þeirra geta
komið og farið, aukist og minnkað o.s.frv. Hatur mitt á Gunna getur minnkað
eða aukist, ég verð kannski fremur sár en reiður út í hann með árunum (sárindi
og reiði eru þættir í hatrinu). Geðshræring er þannig byggð að hún er hluti af
frásögu. Frásagan tengir hina ýmsu þætti saman og gerir þá að samhangandi
heild, heild sem við köllum „geðshræringu" (Goldie 2000:12-13; skyldleikinn við
Ricœur er augljós). Hatur mitt á Gunna er það sem það er í ljósi sögunnar sem
segja má um okkar samskipti. Hann stal kærustunni frá mér fyrir fjórum árum,
blygðunarlaust. Hann þóttist vera vinur minn en það var bara yfirvarp. Ætlan
hans var ávallt sú að stinga undan mér. Ég varð náttúrulega skelfilega dapur fyrir
vikið, drakk eins og svín í hálft ár og missti vinnuna. Er fúrða þótt ég hati helvítið?
Athugið að hatursferlið hefúr upphaf, hátind og eftirleik eins og venjuleg frásaga.
Þetta þrennt er svo bundið saman af sagnfléttu (plotti). Upphafið er þegar Gunni
tekur að gera sér dælt við mig í þeim tilgang að góma gelluna. Hátindurinn er
svik kærustunnar, eftirleikurinn ástandið sem ég er í, belgfúllur af hatri og beiskju.
Fléttan er svo dramað um svik og ást.
Eg er þegar tekinn að spinna við spekimál Goldies og hyggst halda þeirri iðju
áfram. Setjum svo að ég kveðist hata Gunna en hatrið eigi sér ekkert upphaf í
tilteknum viðburði, sé ekki hluti af ákveðnu ferli með ákveðnum hátindi og eftir-
leik. Ennfremur segi ég að engin leið sé að segja sögu hatursins. Segjum líka að ég
sé vel skynsamur maður og algerlega einlægur. Er þá ekki skynsamlegast að gera
ráð fyrir skynsemisbresti hjá mér hvað hatur varðar? Þrátt fyrir góða almenna
skynsemi hafi ég af einhverjum ástæðum aldrei skilið merkingu hugtaksins „hat-
ur“. Eg finn sjálfsagt til einhvers konar óróa og árásgirni sem beinist að Gunna.
En þessi árásargirni er ekki réttnefnt „hatur“. Að breyttum breytanda mætti beita
18 Schapp er sennilega fyrsti fræðimaðurinn sem tengdi geðshræringar við frásögur, bók hans kom upprunalega
út (á þýsku) árið 1953. En hann vann ekki úr hugmyndinni að neinu ráði. Bókin hefiir mér vitanlega aðeins
verið þýdd á frönsku og hefur því ekki náð verulegri útbreiðslu.