Hugur - 01.06.2010, Síða 32

30
Guðbjörg R. Jóhannesdóttir
Hér á eftir verður gefið yfirlit yfir kenningaheim náttúrufagurfræðinnar og þær
grundvallarspurningar sem náttúrufagurfræðingar hafa fengist við. Ein þeirra
meginspurninga sem Hepburn lagði fram varðar samband listfagurfræði og nátt-
úrufagurfræði. Eru þessi tvö viðfangsefni samrýmanleg þannig að hægt sé að fjalla
um náttúru- og listfegurð á sama hátt og út frá sömu heimspekilegu greiningu,
eða er þörf á tveimur ólíkum kenningum til þess að greina þessi tvö viðfangsefni
fagurfræðinnar? Onnur grundvallarspurning náttúrufagurfræðinnar snýr að því
hverjir séu helstu eiginleikar fagurfræðilegrar upplifunar af náttúrunni; skiptir
þekking okkar á náttúrunni máli í fagurfræðilegri upplifun eða leika skynjunin,
ímyndunaraflið og tilfinningarnar aðalhlutverkið?
Nánar verður vikið að þessum spurningum hér að neðan, en spurningin sem
virðist liggja að baki hinum og náttúrufagurfræðingar telja margir að sé mikil-
vægast að svara snýr að þeim gildum sem við leiðum af fagurfræðilegri reynslu
okkar af náttúrunni: eru þessi gildi endilega huglæg og afstæð eða er hægt að
finna hlutlægan grundvöU fagurfræðilegra dóma um náttúruna? I kringum þessar
grundvallarspurningar hafa þróast tvær meginfylkingar og er kenningum nátt-
úrufagurfræðinnar skipt eftir þessum fylkingum í vitrænar kenningar (e. cogni-
tive theories) og skynrænar kenningar (e. non-cognitive theories). Allen Carlson
er fremstur í fiokki þeirra höfunda sem nálgast fagurfræði náttúrunnar út frá
vitrænum þáttum og því verður gerð grein fyrir kenningu hans og helstu gagnrýni
sem hún hefur mátt sæta. Margar mismunandi nálganir finnast innan skynrænu
fylkingarinnar en hér verður fjallað um hugmyndir Arnolds Berleant, Noels
Carrol, Emily Brady og Ronalds Hepburn. Þó að hefð sé orðin fyrir því að tala
um þessar tvær mismunandi fylkingar getur verið varasamt að gera skarpan grein-
armun á svokölluðum vitrænum og skynrænum þáttum. Þekking er oft byggð á
skynjun og tilfinningum og eins er það sem við skynjum og finnum oft litað af
þeirri þekkingu sem við búum yfir. Hér verður því ekki einungis gefið yfirlit yfir
vitrænar og skynrænar kenningar sitt í hvoru lagi heldur verður einnig leitast við
að finna þá fleti sem brúa bilið þar á milli.
Tengsl listfagurfræði og náttúrufagurfræði verða hér fyrst skoðuð, því næst vit-
rænar og skynrænar kenningar og að lokum verður ijallað um tengsl náttúrufag-
urfræði og náttúrusiðfræði.
I- Fagurfrœði lista og náttúru
Ein helsta ástæðan fyrir vanrækslu fagurfræðinga á náttúrufegurð var að þeir
töldu að allt mat á upplifun af náttúrunni væri í eðli sínu huglægt; það skorti þau
viðmið sem listfagurfræði notaðist við til að fella „rétta“ fagurfræðilega dóma, svo
úrulcgt umhverfi og mismunandi gerðir manngerðs umhverfis". A. Bcrleant og A. Carlson. 2004.
„Introduction" í The Aesthetia of Natural Environments. Ritstýrt af A. Berleant og A. Carlson.
Broadview. Bls. 11. - Yuriko Saito skrifar um fagurfræði hversdagsleikans í bók sinni Everyday
Aesthetics. Þar heldur hún því fram að hversdagslíf okkar sé fúllt af fagurfræðilegum upplifiinum
sem eru þess virði að veita athygli innan fagurfræðinnar. Sjá: Y. Saito. 2007. Everyday Aesthetics.
Oxford University Press.