Hugur - 01.06.2010, Síða 40

38
Guðbjörg R. Jóhannesdóttir
í því að fjarlægja sig frá náttúrunni og horfa á hana utan frá eins og maður horfir
á landslagsmálverk. Þátttökuviðhorfið er gjöróh'kt bæði áhorfandaviðhorfinu og
þekkingarviðhorfinu. I stað þess að sá sem upplifir náttúruna sé aðskilinn og fjar-
lægur áhorfandi verður hann virkur þátttakandi. Skilin á milli náttúrunnar og
þess sem upplifir hana hverfa:
Hér, í hinni heildstæðu fagurfræðilegu upplifun, er enginn aðskilnaður á
milli áhorfanda og viðfangsins þar sem áhorfandinn hugleiðir viðfangið
úr fjarlægð. Bæði renna saman skynrænt, áhorfandinn verður algerlega
uppnuminn af viðfanginu í ríkri og flókinni heildarupplifun, og viðfang-
ið verður hluti af upplifuninni. Það er enginn aðskilnaður á milli þeirra;
það eru engin mörk sem gera þá að sitt hvoru fyrirbærinu. Þetta er upp-
hfunin af því að vera algerlega sokkinn ofan í skáldsögu, kominn inn í
kvikmynd, fylgja afhjúpun tónanna í tónverki, finnast maður algerlega
tengdur bæði í gegnum líkama og vitund við skóglendi, landslag, htið
stöðuvatn eða læk. Fagurfræðileg þátttaka er skynrænt ástand sem er
ákaflega virkt og hefur vitrænar, tilfinningalegar og líkamlegar víddir.22
Þetta viðhorf Berleants er fyrirbærafræðilegt í eðli sínu þar sem hann einbeitir
sér að beinni reynslu og skynjun. I greininni „Aesthetic Embodiment"23 fjallar
Berleant sérstaklega um þátt líkamans í fagurfræðilegri upplifún. Að mati Berle-
ants hefur líkaminn mikilvægu hlutverki að gegna í fagurfræðilegri upplifún
okkar af hst. Upplifún af hst einkennist af því að veita skynjuninni, og þar með
líkamanum, aukna athygh, litirnir og formin sem við skynjum og sjáum, hljóðin
og hreyfingarnar, öllu þessu veitum við mun meiri athygli í fagurfræðilegri upp-
lifun heldur en í hversdagslegum upplifúnum okkar af veruleikanum. Það sama
gildir um fagurfræðilega upplifún af náttúrunni að mati Berleants, það sem við
einbeitum okkur að þegar við upplifúm náttúruna fagurfræðilega er ekki þekk-
ingin sem við höfúm á náttúrulegum fyrirbærum heldur skynjunin og hin lík-
amlega upphfun af litum, formum, hljóðum, lykt og hreyfingu. I augum Berleants
er fagurfræðileg upphfún fyrst og fremst upplifun sem á rætur sínar í skilning-
arvitunum, í beinni skynreynslu okkar.
Berleant gagnrýnir með þessum hætti hugmyndir Carlsons fyrir að vanrækja
þessa líkamlegu, skynrænu hlið fagurfræðilegrar upplifunar. Noel Carroll gagn-
rýnir Carlson einnig fyrir vanrækslu, en að hans mati er það helst þáttur tilfinninga
í upplifuninni sem vantar í kenningu Carlsons. Carroll vísar til þess að algengt
viðbragð við fagurfræðilegri upplifún sé tilfinningalegt viðbragð; til dæmis að
tárast yfir fallegri fjallasýn, að finna fyrir ótta gagnvart þrumuveðri, finna ang-
urværð á göngu yfir eyðilega heiði.24 Ástæðan fyrir því að Carlson forðast að taka
22 Sama rit, bls. 3.
23 A. Berleant. „Aesthetic Embodimcnt". http://www.autograff.com/berleant/pages/recentart6.
html. Sótt 15.03.2010.
24 N. Carroll. 1993. „On Being Moved by Nature: Between Religion and Natural History" í Land-
scape, Natural Beauty and the Arts. Ritstýrt af S. Kcmal og I. Gaskell. Cambridge: Cambridge
University Press. Bls. 244-66.