Hugur - 01.06.2010, Qupperneq 58

56
Vilhjálm urA rnason
við efnið. Þetta er þá ljótleiki sálar, að vera ekki hrein og ómenguð eins og gull,
heldur full jarðneskju. Sé moldin numin burt stendur gullið eftir og er fagurt er
það stendur aðskilið frá hinu „eitt með sjálfu sér“.“60
Þessi liking Plótínosar um skíragull sálarinnar minnir óneitanlega á framköllun
hins góða vilja hjá Kant með fágun gimsteina. Mér virðist líka að sú hvatning
Kants að rækta sjálfan sig til frelsis sé ekki óáþekk forngrískri höggmyndalist
þótt hið siðferðilega samhengi eða gangverk siðferðilegra hugtaka hafi tek-
ið verulegum breytingum. Telosið er siðferðilegt sjálfræði og leiðin er skapandi
sjálfsmyndun innan marka siðrænnar skynsemi sem verndar sköpunarrými sér-
hvers einstaklings. Af þessum sökum ætti að minnsta kosti ein myndlíkingin um
fagurfræði tilvistarinnar að vera fengin úr smiðju þeirra sem fága gimsteina að
hætti Kants.
7
I þessari grein hef ég leitast við að sýna fram á að hugmyndir frönsku heimspek-
inganna Jean-Pauls Sartre og Michels Foucault um siðfræði sem lúti fagurfræði-
legum viðmiðum séu í grundvallaratriðum frábrugðnar forngrískum kenningum
um lífernislist. Þetta er einkum vegna þess að í forngrískum kenningum er lögð
megináhersla á að lifað sé af hófsemi í samræmi við lögmál skynseminnar sem eru
öndverð hugmyndum hinna frönsku hugsuða. Þótt þessi fornu skynsemislögmál
séu ólík þeim sem Kant hóf til vegs og virðingar, þá færi ég rök að því að siðfræði
hans feli í sér hugmyndir sem samrýmast mun betur fagurfræði tilvistarinnar til
forna en siðferðishugmyndir þeirra Sartres og Foucault. Hinir skapandi þættir í
siðfræði Kants hafa verið vanmetnir, meðal annars vegna útbreiddrar mistúlkunar
á stöðu siðareglna í kenningu hans. Hið tilvistarlega verkefni að móta skapgerð
sína, dómgreind og tilfinningalíf er forsenda siðferðilegs frelsis sem birtir hinn
góða vilja í fari manna. Því verkefni, sem Kant kennir við gimsteinafágun, má
því líkja við höggmyndalist Plótínosar sem framkallar „guðlegan ljóma dygðar-
innar“.
60 Plótínos: „Um fegurðina", bls. 162. Tilvitnunin í lokin er í Herakleitos, brot B 13, sbr. Platon:
Fcedon 69C.