Hugur - 01.06.2010, Page 156

i54
Þóra Björg Sigurðardóttir
valdamisræmi milli kynjanna og togstreitunnar milli þess aðila sem tilheyrir og
hins sem tilheyrir ekki hinni viðteknu og viðurkenndu heimspekihefð.
I bréfaskiptum felast aukþess ákveðin samskipti eða samræða milli tveggja ein-
staklinga sem þróast í gegnum tíma. Þau koma því upp um ákveðin kynjatengsl,
kurteisireglur og hefðir og gefa færi á að skoða persónueinkenni bréfritaranna,
orðræðu og valdamisræmi auk þeirra heimspekilegu hugleiðinga sem eru aðal-
markmið bréfanna.
*
Descartes hafði frétt í gegnum sameiginlegan kunningja að Elísabet hefði lesið
Hugleiðingar hans umfrumspeki og hefði áhuga á heimspeki. Fyrsta bréf Elísabetar
ber þess merki að hún er að feta sín fyrstu skref í rökræðum um fræðileg efni.
Virðing hennar fyrir fræðimanninum Descartes, aldursmunur og hefðbundnar
kurteisisreglur skipa henni á bekk nemandans sem lærir af kennaranum:
Monsieur.
Ég frétti, mér til mikiUar gleði og raunar, að þú hefðir ædað að hitta
mig fyrir nokkrum dögum, og einnig var ég djúpt snortin af góðvild
þinni að fallast á að eiga samskipti við manneskju sem er fáfróð og treg
til náms svo og af því óláni sem svipti mig svo gagnlegum samræðum.34
Hún segist hafa áhuga á að spyrja hann spurninga um heimspeki hans en
heldur áfram: „Skömmin af að sýna þér svo ótilhafðan stílsmáta hefur fram að
þessu aftrað mér frá því að biðja þig um þennan greiða bréfleiðis."35 Rökfærsla
Elísabetar hefst sfðan á varfærnislegri spurningu þar sem hún biður hann að segja
sér „hvernig mannsálin getur ákvarðað lífsanda h'kamans til að framkvæma sjálf-
viljugar athafnir (þar sem hún er einungis hugsandi verund)“.36
I bréfi EKsabetar til Descartes koma í raun fram tvær raddir. Annars vegar er
það unga konan sem er með minnimáttarkennd gagnvart karlkyns fræðimann-
inum og hins vegar velupplýst menntakona. Þetta lýsir mótsagnakenndri stöðu
kvenna á þessum tíma. Þær eru að sækja í sig veðrið hvað varðar menntun og
fræðimennsku en eru um leið bundnar kvenlegu hlutskipti sínu gagnvart karl-
manninum og ekki síður gagnvart heimspekihefðinni.
Ehsabet hafði lesið verk Descartes Hugleiðingar um frumspeki og séð mótsögn
í kenningunni um frumspekilega tvíhyggju sem Descartes setur fram í því riti.
I sjöttu hugleiðingu segir Descartes að við getum skýrt og greinilega skilið að
rúmtakslausar sálir geti verið til án samskipta við líkamann og þar með séu sál
og líkami sitt hvað. Samt sem áður sé sálin ekki staðsett í líkamanum eins og
sjómaður í skipi heldur sé hún svo samofin honum að hún þjáist og hreyfir sig eft-
ir þörfum hans, sbr. sársauka og þorsta.37 Gagnrýni Elísabetar felst í spurningum
34 Bréf Elísabetar til Descartes frá 16. maí 1643, Atherton 1994:11.
35 Sama stað.
36 Sama stað.
37 Descartes 2001: 212-218.