Hugur - 01.06.2010, Page 158

íS6
Þóra Björg Sigurðardðttir
Hún hefur fyrsta bréfið á því að gera lítið úr áliti Leibniz á lærdómsáhuga
enskra samtíðakvenna sinna um leið og hún staðfestir það hvað hana sjálfa varð-
ar og notar tækifærið til að lýsa áhuga sínum á heimspeki hans sjálfs. Með því
að beina athyglinni að fákunnáttu sinni gefst henni færi á að spyrja grundvall-
arspurninga um heimspeki Leibniz og sýna fram á óskýrleika í henni án þess að
taka mikla ábyrgð á gagnrýninni sem hún setur fram:
Þar sem ég er ekki vön því að brjóta heilann um óhlutbundin hugtök þá
getur verið að það sé ástæðan fyrir að ég skil ekki vel það sem þú átt við
þegar þú talar um form, sem mér þó sýnist að sé undirstaða tilgátu þinn-
ar: en (eins og það kemur mér fyrir sjónir) nefnir þú þau stundum forces
primitives, stundum des ames, stundum forms constitutives des substances
og stundum verundirnar sjálfar; en samt sem áður eru þau hvorki andi né
efni, og því viðurkenni ég að ég hef ckki skýra hugmynd um það sem þú
átt við þegar þú talar um formj2
Damaris hafði nýlega lesið verk Leibniz Nýtt kerfi um eðli verundanna. Þar tal-
ar Leibniz um svokallað verundarform sem hann kallar nokkrum mismunandi
nöfnum og eðli þcss felist í krafti sem skipuleggur h'kamann sem heild en lík-
aminn sem efnislegur massi hafi hvorki hæfileikann til að skynja né bregðast við.
Mannssálin sé æðst þessara forma og fær um óhlutbundnar hugsanir og altækar
hugmyndir. Samskipti milli sálar og líkama eru samkvæmt Leibniz óhugsandi.
Hann segir að samband lílcama og sálar felist í fyrirframstilltu samræmi eða sam-
hljóðan sem er tilkomið fyrir guðlega forsjón. Hvort um sig fylgir sínum lögmál-
um án þess að hafa áhrif á hitt.43
Líkt og Elísabet er Damaris gagnrýnin á hugmyndir viðmælanda síns um
samband sálar og líkama. Hún hefúr röksemdir sínar á því að spyrja spurninga
eins og Elísabet og biður Leibniz um að útskýra fyrir sér verundarhugtak sitt, sem
hann kemst varla hjá miðað við línurnar sem hún leggur honum í kurteisisreglum
og skyldum gagnvart lærdómsfúsum konum:
Það að maður sem er svo vel metinn af bréfaskiptum sínum, af öllum
lærdómsmönnum Evrópu, skuli eyða einhverjum af dýrmætum stundum
sínum í tilsögn fáfróðrar konu er ef til vill ekki það sem ég myndi plaga
þig með, þekkti ég þig aðeins af yfirborðinu sem lærðan mann, því þeir
sem eru hámenntaðir og hafa sett fram lærðar hugmyndir gætu tahð sig
undanþegna því að láta svo h'tið að gera það en þú, er ég viss um, mundir
ekki lítilsvirða fávísasta sannleiksleitanda; sem nýtur að auki vegna kyns
síns þeirrar lofsamlegu upphefðar að njóta hæverskrar hjálpsemi þeirra
sem vel eru að sér í góðum siðum. Því leyfi ég mér að biðja um velþóknun
þína við að aðstoða mig við að skilja hugmynd þína um form með frek-
ari útlistun eða skilgreiningum; því ég get ekki annað en óskað þess að
42 Bréf Damaris til Leibniz frá 29. mars 1704, Atherton 1994: 80-81.
41 Leibniz 2004:127-143.