Hugur - 01.06.2010, Blaðsíða 159

Osamsett vera sem kölluð ersál'
J5 7
skilja það kerfi sem hefur verið mælt með við mig, ekki aðeins af upphefð
höfundarins, heldur einkum og sér í lagi vegna þess að hún gæti eflt hug-
mynd okkar um Guðs guðlegu fuUkomnun og fegurð verka hans.44
Um leið og Damaris upphefur lærdómsmanninn Leibniz og gerir h'tið úr sjálfri
sér á forsendum hefðarinnar og almennra hugmynda um konur, reynir hún að
brjótast undan hefðinni með því að heimta áheyrn, svör og virðingu. Undir skjalli
um „upphefð höfundarins“ leynast vísanir í heimspeki Damaris sjálfrar og áhuga
hennar á „Guðs guðlegu fullkomnun og fegurð verka hans“.
Rit Damaris Occasional Thoughts in Reference to a Vertuous or Christian Life,
sem kom út 1705 og Damaris hafði þegar skrifað (1703) þegar bréfaskipti hennar
og Leibniz áttu sér stað, fjallar um siðferðilegar og trúarlegar skyldur, einkum í
tengslum við menntun kvenna. I því riti færir Damaris rök fyrir því að það sé í
samræmi við rökhugsun mannsins að trúa á tilvist Guðs og að sama skapi sé rök-
hugsun manneskjunnar hluti af fullkomnun og fegurð sköpunarverks Guðs. Þessi
síðari röksemd var ein helsta röksemd Damaris fyrir menntun og réttindabaráttu
kvenna. Hún sagði að konum bæri skylda til að þjálfa og nota rökhugsun sína, það
væri samkvæmt vilja Guðs.45 An þess að fjalla beinlínis um þessar heimspekilegu
hugmyndir sínar vísar hún í þær í tengslum við umíjöllun sína um tilgátu Leibniz
og dregur ályktanir af tilgátu hans í takt við þessar skoðanir sínar:
Fyrir huga sem er í einhverjum mæli gæddur réttmætri hrifningu á verk-
um Guðs, þá er ekkert kærkomnara en að uppgötva í þeim meira af guð-
dómlegri fullkomnun hans, og að tilbiðja með því móti af skynsamlegu
viti þá veru sem rökhugsunin kveður á um ætti að vera æðsta takmark
tilfinninga okkar. Tilgátan sem er hugsuð af sjálfum þér og öðrum og
miðar að þessu markmiði gat ekki annað en vakið frekari áhuga minn
vegna þess að þegar ég las það sem þú hefur gefið út sýnist mér viðhorf
þín gefa mjög viðeigandi hugmynd um visku Guðs í verkum hans [...]
en til þess að ég sé viss um að hafa skýran og greinilegan skilning á til-
gátu þinni, leyfðu mér þá að segja þér frá því hvernig ég skil hana; í þeirri
von að þú leiðréttir mig fari ég með fleipur; sem getur auðveldlega komið
fyrir þann sem ekki er svo vel að sér í slíkum hugleiðingum.46
Gagnrýni Damaris á kenningu Leibniz byggir á því að hún gangi í berhögg
við reynsluheiminn og rökhugsun Guðs. Damaris rekur síðan röksemdir Leibniz
lið fyrir lið með það fyrir augum að gera þeim skil á réttan hátt. Hún lýsir því
hvernig Leibniz taki því sem gefnu að í okkur sé ósamsett vera sem búi bæði yfir
virkni og skynjun og að sh'kt hið sama eigi við um efni nema hvað varðar skynj-
unina. „Og að þessi ósamsetta vera í okkur, sem er kölluð sál, sé aðgreind frá dýrum
(og þó meira frá öðrum efnisheildum umhverfis okkur) í krafti óhlutbundinnar
44 Bréf Damaris til Leibniz frá 29. mars 1704, Atherton 1994: 81.
45 Masham 1705.
46 Bréf Damaris til Leibniz frá 3. júní 1704, Atherton 1994: 82.